Για να γίνει καλύτερα κατανοητός ο πολιτισμικός χαρακτήρας των ημινομαδικών βλαχοχωριών των Γρεβενών θα ήταν σωστότερο να γίνει μία ιστορική αναδρομή και μία προσπάθεια εξήγησης για το πως οι Βλάχοι βρέθηκαν να ταυτίζονται τόσο στενά με τον κτηνοτροφικό νομαδισμό, με αποτέλεσμα ο όρος “βλάχος”, με το βήτα μικρό, να είναι ταυτόσημος του κτηνοτρόφου και μάλιστα του νομάδα, πολλές φορές ακόμη και για τους ίδιους τους Βλάχους, με το βήτα κεφαλαίο. Τα ημινομαδικά βλαχοχώρια των Γρεβενών δεν ήταν φυσικά οι μόνοι βλάχικοι οικισμοί όπου αναπτύχθηκε η ημινομαδική κτηνοτροφία. Ωστόσο, σε αυτά τα τέσσερα χωριά πήρε την πιο γνωστή και ίσως την πιο ερευνημένη, αν όχι και τη μεγαλύτερη, διάστασή της. Επιπλέον, η αναδρομή αυτή κρίνεται αναγκαία, αν αναλογιστούμε πως οι αποικίες και οι παροικίες που δημιούργησαν τα ημινομαδικά βλαχοχώρια των Γρεβενών στην Ανατολική, Κεντρική και Δυτική Μακεδονία ακολούθησαν το πρότυπο που είχε διαμορφωθεί ήδη σε αυτά.
Διασπορά των Βλάχων
Όσο αβέβαιες και αν είναι χρονολογικά οι αφίξεις των Βλάχων στις πλαγιές του Βόρρα, τελικά από το α' μισό του 19ου αιώνα άρχισαν να αναπτύσσονται κάποιοι ορεινοί και αρχικά καλυβικοί οικισμοί, που σταδιακά επεκτάθηκαν στις πλαγιές του βόρειου Βερμίου, των Πιερίων και μέχρι τις πλαγιές του Ολύμπου. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους oι οικιστές αυτής της ομάδας ήταν αρβανιτοβλάχικης καταγωγής και κατ' επέκταση η ομάδα τους ταυτίζονται με τους οικισμούς και τις εγκαταστάσεις που δημιούργησαν οι Αρβανιτόβλαχοι στην Κεντρική Μακεδονία.
Όσον αφορά τους υπόλοιπους Βλάχους της Κεντρικής Μακεδονίας, επικράτησε οι οικιστές και οι απόγονοι αυτής της ομάδας να ονομάζονται Φαρσιαριώτες ή Φρασιαριώτες Βλάχοι. Εκτός όμως από Φαρσιαριώτες, οι Βλάχοι των Μεγάλων Λιβαδίων στο Πάικο τους προσδιόριζαν και με το όνομα Πιρουσιάνοι.[1] Το όνομα αυτό τους δόθηκε λόγω του ότι οι Αρβανιτόβλαχοι της Κεντρικής Μακεδονίας εκτός από νομαδοκτηνοτρόφοι ήταν και παραδοσιακοί παραγωγοί ξυλοκάρβουνου. Ο τοπωνυμικής προέλευσης επιθετικός προσδιορισμός Φαρσιαριώτης έχει σαφώς να κάνει με τη μακρινή καταγωγή τους και με την πιθανολογούμενη εστία εκκίνησής τους, το χωριό Φράσιαρη (Frasher), στην περιοχή του Νταγκλί (Dangelli), στη Βόρεια Ήπειρο - Νότια Αλβανία.
Σε κάποια, καλή ώρα, ταραγμένη για τα Βαλκάνια εποχή, εμφανίστηκε στις αρχές της Θεσσαλονίκης κάποιο πρόσωπο με ένα όχι ασυνήθιστο για την ελληνική όνομα, το οποίο, σε άπταιστα ελληνικά, ισχυρίστηκε ότι διαθέτει όλα τα προσόντα να διοικήσει έναν καταυλισμό προσφύγων ομογενών, οι οποίοι μόλις είχαν έλθει στα πάτρια εδάφη από κάποια μακρινή χώρα και είχαν εγκατασταθεί στα δυτικά της συμπρωτεύουσας του κράτους, στον κάμπο της Βεροίας.
Είναι γνωστό πως εκτός από τους ίδιους τους Βλάχους υπάρχουν αρκετοί που παρουσιάζονται να ενδιαφέρονται για τα “βλάχικα πράγματα”. Το να ενδιαφέρονται κάποιοι για μας ή να παρουσιάζονται πως νοιάζονται δεν είναι απαραίτητα κακό. Όταν όμως, παρουσιάζονται να μιλούν και να ενεργούν για μας δίχως εμάς, τότε σίγουρα υπάρχει κάποιο μάλλον σοβαρό πρόβλημα.
Για αυτό κρίνεται αναγκαίο να εξεταστούν και να γίνουν κατανοητά κάποια από τα γεγονότα και τις αναλογίες τους που διέπουν τα “βλάχικα πράγματα” και που θα έπρεπε να γνωρίζουν οι όποιοι ενδιαφερόμενοι και πολύ περισσότερο εμείς οι Βλάχοι.
Τα νούμερα της παλαιότερης και σύγχρονης δημογραφίας των Βλάχων είναι σίγουρο πως κάνουν κατανοητές αυτές τις αναλογίες. Επίσης, θα πρέπει να επισημανθεί και να τονιστεί ιδιαίτερα το γεγονός πως υπάρχουν διαμορφωμένες και αναγνωρίσιμες Βλάχικες Μητροπόλεις και Βλάχικη Διασπορά. Και μόνο η γνώση αυτού του γεγονότος καθιστά τον πρόσφατο πολιτικό χαρακτηρισμό των Βλάχων από την πρόταση 1333 του Συμβουλίου της Ευρώπης ως μία “Διασκορπισμένη Εθνοτική Μειονότητα” τουλάχιστον αποτυχημένο αν όχι άδικο και μάλλον επικίνδυνο για τους Βλάχους.