Βλάχικη γλώσσα

Ο Θεόδωρος Αναστασίου Καβαλλιώτης (1718; - 1789) ήταν λόγιος, «πρωτοπαπάς και ιεροκήρυξ», φιλόσοφος, μαθηματικός, δεινός αρχαϊστής, ποιητής, γλωσσολόγος και «πρύτανης» της Νέας Ακαδημίας Μοσχοπόλεως με πλούσια διδακτική και συγγραφική δραστηριότητα. Τα έργα του μπορούν να ενταχθεί σε δύο βασικές ομάδες: τα φιλοσοφικά (Λογική πραγματεία, Φυσική πραγματεία, Μεταφυσική) και τα φιλολογικά (Εισαγωγή Γραμματικής, Πρωτοπειρία). Η Εισαγωγή Γραμματικής είναι ένα εγχειρίδιο εκμάθησης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και η αξία της δεν βρίσκεται στην πρωτοτυπία της αλλά στο γεγονός ότι στα 1760, σε μια περιοχή της Βορείου Ηπείρου, ανάμεσα σε πληθυσμούς αγροίκους και απαίδευτους, προβάλλει ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα, η Νέα Ακαδημία, με υψηλές επιδόσεις στη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής, σε μια , κατεξοχήν, βλαχόφωνη πολιτεία. Όμως, το πιο σημαντικό και γι' αυτό περισσότερο συζητημένο έργο του Θεοδώρου Αναστασίου Καβαλλιώτη είναι η «Πρωτοπειρία». Ο πλήρης τίτλος του βιβλίου είναι:

ΠΡΩΤΟΠΕΙΡΙΑ
παρά
τοῦ σοφολογιωτάτου καί αἰδεσιμωτάτου Διδασκάλου
Ἱεροκήρυκος, καί Πρωτοπαπᾶ Κυρίου
ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΚΑΒΑΛΛΙΩΤΟΥ
ΤΟΥ ΜΟΣΧΟΠΟΛΙΤΟΥ
ΞΥΝΤΕΘΕΙΣΑ,
Καί νῦν πρῶτον τύποις ἐκδοθεῖσα
Δαπάνῃ τοῦ ἐντιμότατου, καί χρησιμοτάτου
Κυρίου Γεωργίου Τρίκουπα, τοῦ
καί Κοσμήσκη ἐπιλεγομένου ἐκ
πατρίδος Μοσχοπόλεως.
ΕΝΕΤΙΗΣΙΝ
αψο' 1770.
Παρά Ἀντωνίῳ τῷ Βόρτολι.
SUPERIORUM PERMISSU, AC PRIVILEGIO.

H πρώτη παρουσίαση του βιβλίου οφείλεται στο γερμανό καθηγητή Johannes Thunmann, στον όποιο είχε παραδοθεί ένα αντίτυπο από το λόγιο μαθητή του Καβαλλιώτη Κωνσταντίνο Χατζή Τζεχάνη. Ο Thunmann εξαίροντας κυρίως τη σημασία του τρίγλωσσου λεξικού για τη γλωσσολογική και εθνολογική μελέτη των βαλκανικών πολιτισμών, κατέστησε γνωστό το φιλολογικό έργο του Καβαλλιώτη στην Ευρώπη. Το βιβλίο αυτό, όταν, τέσσερα χρόνια μετά την εκτύπωση του, το γνώρισε ο Thunmann ήταν ήδη σπάνιο.

Αποτελείται από 104 σελίδες σε όγδοο σχήμα. Στη σελίδα 3 υπάρχει ένα παραινετικό κείμενο απευθυνόμενο στους αναγνώστες, που υπογράφεται από τον ίδιο τον συγγραφέα και έχει ως έξης:

Το κείμενο αυτό αν και εισαγωγικό σ' ένα φιλολογικό έργο εκφράζει τη θρησκευτική πίστη του συγγραφέα με αριστοτελικές εκφράσεις. Καθορίζει τους στόχους του βιβλίου που είναι ο γλωσσικός καταρτισμός αρχαρίων. Γι' αυτό ή «Πρωτοπειρία» περιέχει συνοπτική διδακτέα ύλη κατωτέρου σχολείου της εποχής εκείνης. Είναι γραμμένη, με εξαίρεση τον τίτλο και τον πρόλογο, σε νεοελληνική γλώσσα και αποτελεί απτό δείγμα της νεοελληνικής διγλωσσίας (λαϊκής και λόγιας). Προσευχές, εκκλησιαστικοί ύμνοι, γνωμικά και αφηγήσεις για παιδιά, ακόμη και εικόνες, αποτελούν μέρος των περιεχομένων.

Στη σελίδα 4 υπάρχει μια ξυλογραφία της Αγίας Τριάδος. Στις σελίδες 5-7 ο συγγραφέας παραθέτει το ελληνικό αλφάβητο και μία μέθοδο για την απομνημόνευση του με συνδυασμούς διπλών γραμμάτων όπως ακριβώς φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

Στις σελίδες 8-11 περιλαμβάνονται διάφορα εκκλησιαστικά κείμενα, το Πάτερ ημών κ.α. Στη σελίδα 12 υπάρχει ξυλογραφία της Παρθένου με τον Ιησού βρέφος και τη φράση «ἡ Θεοτόκος ἀγκαλοφοροῦσα τον Χριστόν», ενώ στο τέλος του λεξικού υπάρχει άλλη ξυλογραφία που παριστάνει πλήθος αγγέλων με τίτλο «ἡ σύναξις τῶν ἀσωμάτων». Στη σελίδα 60 αποτυπώνεται μια άλλη ξυλογραφία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ενώ στη σελίδα 61 παρατίθεται δέηση προς την Αγία Παρθένο σε ελληνική γλώσσα. Οι σελίδες 62-67 περιέχουν εκλογές από την βιβλική και εκκλησιαστική ιστορία. Στις σελίδες 68-79 καταχωρούνται διάφορα αποφθέγματα και προσευχές. Η σελίδα 80 περιλαμβάνει τρεις μικρές ξυλογραφίες: το Μυστικό Δείπνο, τη Σταύρωση και την Ταφή. Στη σελίδα 81 φιλοξενείται μία ξυλογραφία της Αναστάσεως. Μέχρι τη σελίδα 92 παραθέτονται διάφοροι εκκλησιαστικοί ύμνοι, δηλαδή τροπάρια των Κυριακών από την Όκτώηχο. Στις σελίδες 93-94 καταχωρούνται αριθμητικά ονόματα και στη σελίδα 95 αραβικοί αριθμοί. Η σελίδα 96 περιέχει ονόματα μηνών και πίνακα πολλαπλασιασμού.

Η σελίδα 96 δεν είναι η τελευταία του βιβλίου. Από το μοναδικό γνωστό αντίτυπο της Πρωτοπειρίας που μελετήσαμε, αυτό δηλαδή που βρίσκεται στη Βιβλιοθήκη της Ρουμανικής Ακαδημίας στο Βουκουρέστι, έχουν εκπέσει τα τελευταία φύλλα. Το  γράμμα  Ι  που είναι τυπωμένο στην κάτω δεξιά γωνία της σελίδας 96 δείχνει ότι με αυτό αρχίζει το κείμενο της επόμενης.
Έχουν υποστηρίξει ότι το αντίτυπο του Βουκουρεστίου είναι εκείνο που είχε στην κατοχή του ο G. Meyer, ο πρώτος εκδότης του τρίγλωσσου λεξικού της Πρωτοπειρίας, γιατί και αυτός σημείωσε ότι λείπουν οι τελευταίες σελίδες (97 κ.ε). Έτσι ο μόνος από τους μελετητές του έργου που είδε ένα πλήρες αντίτυπο ως τώρα είναι ο Johann Thunmann, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Χάλλης, ο οποίος μας πληροφορεί το 1774, δηλαδή σε σύντομο χρονικό διάστημα από την έκδοση της Πρωτοπειρίας, ότι το αντίτυπο που του χάρισε ο Κωνσταντίνος Μαδάι Τζεχάνης, μοσχοπολίτης λόγιος που σπούδασε στην Χάλλη, είχε συνολικά 104 σελίδες και ότι στις τελευταίες (97 - 104) ήταν τυπωμένοι οι αριθμοί με τα ψηφία, η προπαίδεια, τα ονόματα των μηνών καθώς και ένα λατινικό αλφάβητο. Στο τέλος, συμπληρώνει ο Thunmann, το αντίτυπο του περιλάμβανε ένα «πρόσθετο» σλαβο-βουλγαρικό αλφάβητο. Βέβαια το γεγονός ότι δεν διαθέτουμε ένα πλήρες αντίτυπο δεν μας επιτρέπει να αξιολογήσουμε τη σημασία που έχει η καταγραφή του κυριλλικού αλφαβήτου σε ένα παρόμοιο έργο ή να κάνουμε υποθέσεις σχετικά με το αν αυτό το «πρόσθετο» αλφάβητο ήταν χειρόγραφο κι επομένως μεταγενέστερη προσθήκη, ή αν είχε εκπέσει από άλλο τυπωμένο βιβλίο και είχε δεθεί στη συνέχει με την Πρωτοπειρία, ή ακόμα να δεχτούμε, υπολογίζοντας τον αριθμό των 16σέλιδων τυπογραφικών δοκιμίων, ότι το βιβλίο είχε 112 (7x16) και όχι 104 σελίδες όπως προτείνει ο A. Hetzer.

Το σημαντικότερο όμως μέρος της «Πρωτοπειρίας» αποτελεί το τρίγλωσσο λεξικό, που περιέχεται στις σελίδες 13-59 και περιλαμβάνει 1170 λέξεις, καταχωρημένες σε τρεις παράλληλες στήλες, ελληνική (Ρωμαίϊκα), αρωμουνική (Βλάχικα) και αλβανική (Αλβανίτικα). Είναι γραμμένες με ελληνικούς χαρακτήρες. Εξ' αιτίας αυτού του λεξικού η «Πρωτοπειρία» γνώρισε μεγάλη δημοσιότητα στην Ευρώπη.

Ο καθηγητής Thunmann τέσσερα χρόνια μετά την εκτύπωση της «Πρωτοπειρίας» αναδημοσίευσε, στα πλαίσια ευρύτερης μελέτης του, το τρίγλωσσο λεξικό και πρόσθεσε τη λατινική μετάφραση. Σε κάθε σελίδα υπάρχουν τρεις παράλληλες στήλες, λατινική, βλάχικη και αλβανική, με αρίθμηση. Στο κάτω μέρος της σελίδας υπάρχουν οι ρωμέϊκες (ελληνικές) αντίστοιχες λέξεις, επίσης αριθμημένες. Έκτοτε το τρίγλωσσο λεξικό επανεκδόθηκε από τον Franz Miklosich (1882), τον Gustav Meyer (1895) και, προσφάτως, από τον Armin Hetzer (1981).

Ένα πρόβλημα που ανακύπτει απ' το τρίγλωσσο λεξικό είναι ο σκοπός της συγγραφής του. Γιατί ο Καβαλλιώτης κατάρτισε αυτό το λεξικό; Σε τι αποσκοπούσε με τη λεξικογράφηση 1170 λέξεων της νεοελληνικής, ένας χρήστης της ακραιφνούς αρχαιοελληνικής;

Και σε άλλο σημείο της μελέτης αυτής επισημάνθηκε η κρισιμότητα των καιρών για την Εκκλησία. Οι αφυπνισμένοι ποιμένες της αντιλαμβάνονταν ότι υπήρχαν ανυπέρβλητες δυσκολίες για τους απαίδευτους, ακόμη και τους γνήσιους Έλληνες, να προσεγγίσουν τη γλώσσα της Εκκλησίας. Προσπάθησαν λοιπόν να φέρουν τους ανθρώπους πιο κοντά στον ελληνικό πολιτισμό και τη διδασκαλία της Εκκλησίας με ένα απλούστερο και ζωντανότερο γλωσσικό ιδίωμα, εφ' όσον μάλιστα πολλοί από τους εχθρούς της Εκκλησίας το χρησιμοποιούσαν. Ίσως μ' αυτόν τον τρόπο δεν τους προσέφεραν ευχερή πρόσβαση προς τη λατρευτική γλωσσά, αναμφίβολα όμως τους παρείχαν μια στοιχειώδη δυνατότητα προσεγγίσεως.

Ο Καβαλλιώτης είναι ένας από τους πρωταγωνιστές αυτού του ανυπολόγιστης σημασίας πνευματικού έργου, μαζί με το Νεκτάριο Τέρπο, τον άλλο Μοσχοπολίτη συγγραφέα τετράγλωσσου λεξικού Δανιήλ, τον Κοσμά τον Αιτωλό κ.α. Παράλληλα όμως υπήρξαν και οι πρωτοπόροι της προσπάθειας για θρησκευτική και ηθική πρόοδο των βαλκανικών λαών, που προϋπέθετε την απελευθέρωση τους από τα δεσμά της αμάθειας και της πνευματικής καθυστερήσεως. Η ανεκτίμητη αυτή πολιτισμική προσφορά παρέμεινε, παρά τα αντιθέτως υποστηριζόμενα, ανεπηρέαστη και ανόθευτη από οποιεσδήποτε εθνικιστικές επιδιώξεις.

Αυτές εξάλλου εμφανίσθηκαν στη βαλκανική μετά τη γαλλική επανάσταση (1789) και δυστυχώς μέχρι σήμερα, ίσως σπανιότερα, ευδοκιμούν, σκιάζοντας τη φιλική συνύπαρξη. Καθώς διαπίστωνε ο Μιχαλόπουλος «οἱ δάσκαλοι τῆς Νέας Ἀκαδημίας, πολύ πρίν ἀπό τόν Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό καί τό Ρήγα Βελεστινλῆ, εἶχαν σκεφθεῖ πάνω στό γλωσσικό και ἐθνολογικό πρόβλημα τῆς Βαλκανικῆς...»

Ένα άλλο πρόβλημα θέτει επίσης ο Hetzer. Μήπως ο Καβαλλιώτης συγκέντρωσε τις αντίστοιχες αλβανικές λέξεις κατά τη διάρκεια διαφόρων ταξιδιών του σε ευρύτερες περιοχές, όπου κατοικούσαν αλβανοί, ή τον βοήθησε κάποιος συστρατευμένος λόγιος; Θα ήταν δυνατό να απαντήσει κανείς ασφαλώς, εάν γνώριζε την προέλευση του αλβανικού γλωσσικού ιδιώματος που χρησιμοποίησε ο Καβαλλιώτης. Πρόκειται για ιδίωμα συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής ή για αμάγαλμα χωρίς γεωγραφικό περιορισμό; Εξονυχιστική γλωσσολογική ανάλυση του λεξικού ανήκει στην αρμοδιότητα άλλων μελετητών. Εκείνο πάντως που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι ο Καβαλλιώτης υπήρξε ένας από τους πρώτους φωτισμένους ανθρώπους που συνέλαβαν την ιδέα της συνεννοήσεως των βαλκανικών λαών. Και ως κεντρικό δίαυλο θεώρησαν τη γλώσσα. Έτσι εξηγείται ότι ένας κληρικός της Ορθόδοξης Εκκλησίας αφιέρωσε μεγάλο μέρος της ζωής του και της δραστηριότητος του σε ασχολίες, εκ πρώτης όψεως, ξένες με τα κύρια καθήκοντα του. Σκοπός του λεξικού, κατά τον Hetzer, ήταν να προλειάνει την προσέγγιση των αλβανών και βλάχων σε μια ανώτερη μόρφωση, διά μέσου της ελληνικής γλώσσας, που ήταν η γλώσσα της παιδείας και του πολιτισμού. Ευνόητο είναι ότι μόνο στα πρώτα στάδια μιας τέτοιας προσεγγίσεως θα μπορούσε να βοηθήσει το λεξικό, αφού οι λέξεις που περιέχει είναι λίγες (1170), αλλά δεν είναι και λόγιες. Έτσι βρίσκει έρεισμα η πιθανολόγηση του Hetzer ότι το λεξικό βοηθούσε μικρά παιδιά αλβανικών οικογενειών ή τρόφιμους του Ορφανοδιοικητηρίου στη στοιχειώδη εκπαίδευση. Έτσι εξ' άλλου δικαιολογείται και ο τίτλος «Πρωτοπειρία».

Κατά μία άλλη άποψη το λεξικό εξυπηρετούσε στόχους ιεραποστολικούς. Παρά τον ισχυρισμό του Hetzer ότι δεν έχουμε ενδείξεις πως οι Μοσχοπολίτες θεολόγοι και παιδαγωγοί είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την εξάπλωση της πίστεως, ώστε να χρησιμοποιούν προς το σκοπό αυτό την τοπική καθομιλουμένη γλώσσα, πρέπει να δεχθούμε, όπως ήδη πράξαμε σε άλλο σημείο της παρούσης μελέτης, ότι η περιοχή της Ηπείρου υπήρξε πεδίο συγκρούσεως Ορθοδοξίας και Ρωμαιοκαθολικισμού.

Παράλληλα υπάρχουν ενδείξεις, έστω και αμυδρές, ότι στις περιοχές εκείνες καταβλήθηκε προσπάθεια εκχριστιανισμού των πληθυσμών, ενώ οργανώθηκε η αντίσταση κατά του κύματος του εξισλαμισμού και της προσηλυτιστικής δράσεως της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Ο Καβαλλιώτης, πρωτεργάτης αυτής της αντιστασιακής δράσεως και θωρακισμένος με ιεραποστολικό φρόνημα, γνώριζε άριστα την προβληματική της διαδόσεως της πίστεως. Με την προσφορά ενός τρίγλωσσου λεξικού πίστευε ότι ομαλοποιούσε τους δρόμους της ιεραποστολής.

Παρά ταύτα το ορμητικό κύμα των εξισλαμισμών ήταν δυσχερέστατο να σταματήσει. Όπως και η δράση των μισσιοναρίων. Αν τελικά έμειναν περίπου διπλάσιοι αλβανοί Ορθόδοξοι σε σχέση με τους 100.000 των Ρωμαιοκαθολικών, στις αρχές του 20ού αιώνα, αυτό δεν οφείλεται μόνο στην καλλιέργεια της γλώσσας. Οφείλεται τόσο στην Ανατολική Εκκλησία όσο και στο ελληνικό σχολείο, που αντέδρασαν αποτελεσματικά κατά των εξισλαμισμών και της ετερόδοξης προπαγάνδας . Ο ρόλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου υπήρξε καθοριστικός. Χάρη στην οργάνωση και το κύρος του αξιοποίησε κατά τον καλύτερο τρόπο τα διοικητικά και θρησκευτικά προνόμια, με σημαντικές δε προσωπικότητες, όπως ο Θεόδωρος Καβαλλιώτης, ανέπτυξε μια ρηξικέλευθη τακτική, που δε γνωρίζουμε στην ιστορία των Εκκλησιών όμοιά της. Η πνευματική αναγέννηση που παρατηρείται στη Βαλκανική στα τέλη του 18ου αιώνα, οφείλεται κατά μέγα μέρος στην προσπάθεια αυτή.

Ένας από τους εύχυμους καρπούς αυτής της συντονισμένης εκστρατείας είναι και η «Πρωτοπειρία» του Καβαλλιώτη. Κορυφαίο έργο της πνευματικής εγρηγόρσεως του ελληνισμού, μέγα ευεργέτημα για την επικοινωνία των βαλκανικών φυλών.

Η τύχη της Πρωτοπειρίας έχει πάρει μυθιστορηματικές διαστάσεις όπως αποδεικνύεται από τη διαδρομή του βιβλίου, από τη στιγμή της έκδοσης μέχρι το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Κατά το 1773 ο Κωνσταντίνος Χατζή Τζεχάνης, προφανώς μαθητής του Καβαλλιώτη, βρίσκεται στη Χάλλη και γνωρίζεται με τον καθηγητή Johan Thunmann στον οποίο χαρίζει ένα αντίτυπο της Πρωτοπειρίας που είχε κυκλοφορήσει πρόσφατα (1770). Αυτό δίνει αφορμή στο Γερμανό λόγιο ν' ασχοληθεί με τους Βλάχους, ένα λατινόγλωσσο πληθυσμό στα Βαλκάνια, και το 1774 να εκδώσει το βιβλίο του, Untersuchungen über die Geschichte der östlichen Europäischen Völker, Leipzig 1774. Φαίνεται ότι η Πρωτοπειρία ήδη αυτή την εποχή ήταν δυσεύρετη γιατί ο Thunmann αναδημοσιεύει στο βιβλίο του το τμήμα της που περιλαμβάνει το τρίγλωσσο λεξικό, ελληνο-βλαχο-αλβανικό που αποτελείται από 1170 λέξεις.
Χρειάζεται να περάσει ένας αιώνας και κάτι για να ξαναεμφανιστεί η Πρωτοπειρία, ένα αντίτυπο της οποίας βρίσκεται στα χέρια του γνωστού λόγιου Gustav Meyer, ο οποίος αναδημοσιεύει και αυτός το τρίγλωσσο Λεξικό στο έργο του Albanische Studien, IV, Wien, 1895, σελ. 3. Αγνοούμε την τύχη του αντίτυπου του Gustav Meyer αλλά το 1910 στον κατάλογο 593 του παλαιοπώλη J. Baer στην Frankfurt am Main, με αριθμό 579 δίνεται ο εξής τίτλος: Die Protopiria des Kavalliotis, Ein Unicum. Προφανώς το βιβλίο αγοράζεται από τη Ρουμανική Ακαδημία το 1910 από τον I. Bianu και το 1916 ταξιδεύει στη Μόσχα μαζί με άλλα ντοκουμέντα για να εκτεθούν. Το υλικό αυτό επιστρέφεται μόνο το 1935 και μαζί και η Πρωτοπειρία, η οποία σήμερα βρίσκεται στη Ρουμανική Ακαδημία (Α. Κωνσταντακοπούλου, Η Ελληνική γλώσσα στα Βαλκάνια, Ιωάννινα, 1988). Αντίγραφό της πλέον υπάρχει και στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Αλβανίας στα Τίρανα.
Η σπανιότητα του βιβλίου ερμηνεύτηκε από Ρουμάνους ερευνητές-εθνικιστές, ως αποτέλεσμα της δίωξης των αλλόγλωσσων βιβλίων από την Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης μολονότι δεν ήταν αλλόγλωσσο όπως αποδεικνύεται από το περιεχόμενό του Μια ερμηνεία για την σπανιότητά του θα ήταν και η εξής: φαίνεται ότι η Πρωτοπειρία, με τεράστιο σήμερα παμβαλκανικό ενδιαφέρον για μας, ξεκίνησε ως σχολικό εγχειρίδιο για αλλόγλωσσους και δεν αποτελούσε για την εποχή του, κάτι το εξαιρετικό αν κρίνουμε από το περιεχόμενο του που το αποτελούσαν προσευχές, αποσπάσματα από τη βίβλο, ηθικές διδασκαλίες, παροιμίες και τέλος αριθμητική στις σελίδες 93-96. Ακόμη η έκδοσή του το 1770, ένα χρόνο μετά την καταστροφή της Μοσχόπολης (1769) καθόρισε και την τύχη του βιβλίου το οποίο και στη Βενετία δεν φαίνεται να προξένησε ιδιαίτερη εντύπωση, αν κρίνουμε από την ανυπαρξία του στις βιβλιοθήκες της Γαληνότατης.
Η Πρωτοπειρία για μας τους μεταγενέστερους αποκτά ιδιαίτερα σημαντικό ενδιαφέρον γιατί αποτελεί το πρώτο γλωσσικό έργο «συγκριτικής γλωσσολογίας» των βαλκανικών γλωσσών. Η σύνθεσή του, προφανώς αποτέλεσμα της συνάφειας και της στενής συμβίωσης ετερόκλητων γλωσσικών ομάδων, απέβλεπε στην κατάκτηση της ελληνικής γλώσσας και παιδείας από την πανσπερμία των αλλόγλωσσων ομιλητών. Σ' αυτό το γεγονός οφείλεται και η γλωσσική του αξία για τις δανεικές γλώσσες, την ανάδειξή τους και την διάσωσή τους με το έργο του Καβαλλιώτη. Ιδιαίτερα για την Κουτσοβλαχική αποτελεί την πρώτη αξιόλογη μαρτυρία σε γραπτό λόγο.
Το έργο του Καβαλλιώτη είναι καθαρά λεξικογραφικό σε αντίθεση με του Δανιήλ Μοσχοπολίτη που μολονότι τιτλοφορείται Λεξικό Τετράγλωσσο στην πραγματικότητα είναι ένα φρασεολόγιο. Δίνουμε παρακάτω ένα δείγμα του λεξικού από την αναδημοσίευση του Thunmann. Αποτελείται από τρεις στήλες στις οποίες προσθέτουμε την μεταγραφή τους σύμφωνα με το Λεξικό της Κουτσοβλαχικής του Τ. Παπαχατζή (Papahagi, 1974).

Δεν θα σταθούμε στον τρόπο με τον οποίο αποδίδει ο Καβαλλιώτης του φθόγγους της Κουτσοβλαχικής με το ελληνικό αλφάβητο αλλά θα εξετάσουμε τις σχέσεις της ελληνικής με τα Βλάχικα. Από τις 1170 λέξεις της Βλάχικης που περιλαμβάνει το Λεξικό του πάνω από 250 είναι ελληνικής καταγωγής. Δίνουμε ένα δείγμα των λέξεων αυτών που πέρασαν στα βλάχικα από την ελληνική.

Το έργο του Καβαλλιώτη παρουσιάζει ενδιαφέρον τόσο για την ιστορία της ελληνικής γλώσσας όσο και για τις ελληνικές επιδράσεις στα βλάχικα.

ΠΗΓΕΣ - ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
Κερκίδης Ευστάθιος. Θεόδωρος Αναστασίου Καβαλλιώτης (1718;-1789). Ο διδάσκαλος του γένους, Καβάλα 1991
Νίκος Α. Κατσάνης. Θεόδωρος Α. Καβαλλιώτης και Δανιήλ Μοσχοπολίτης. Οι Βλάχοι. Σελίδες από την ιστορία, τη γλώσσα και την παράδοση, Θεσσαλονίκη 2010
Αγγελική Κωνσταντακοπούλου. Η ελληνική γλώσσα στα Βαλκάνια (1750 - 1850). Το τετράγλωσσο λεξικό του Δανιήλ Μοσχοπολίτη, Ιωάννινα 1988
Johann Thunmann, Über die Geschichte und Sprache der Albaner und der Wlachen. Untersuchungen über die Geschichte der östlichen Europäischen Völker, Leipzig 1774
Gustav Meyer Albanesische Studien. IV. Das griechisch-südrumänisch-albanesische Wortverzeichniss des Kavalliotis, herausgegeen und erklärt Wien 1895
Armin Hetzer, Das dreisprachige Woerterverzeichnis von Theodoros Anastasiu Kavalliotis aus Moschopolis. Hamburg 1981
Θεόδωρος Αναστασίου Καβαλλιώτης, Εισαγωγή Γραμματικής, Μοσχόπολη 1760. Ψηφιακή βιβλιοθήκη της Μητροπολιτικής Βιβλιοθήκης Βουκουρεστίου (Biblioteca Metropolitană Bucureşti)
Θεόδωρος Αναστασίου Καβαλλιώτης, Πρωτοπειρία, Βενετία 1770. Ψηφιακή βιβλιοθήκη της Μητροπολιτικής Βιβλιοθήκης Βουκουρεστίου (Biblioteca Metropolitană Bucureşti)