Ακόμη δεν έχει καταγράφει η ιστορία των Βλάχων του ελληνικού χώρου σχετικά με την προέλευσή τους, την γλώσσα τους, την παράδοση και τον μικροπολιτισμό τους.
Μολονότι από τη δεκαετία του '70 η ενασχόληση των ερευνητών με ζητήματα σχετικά με τους Βλάχους κινείται μέσα σε καθαρά επιστημονικά πλαίσια με την δημοσίευση διδακτορικών διατριβών, οργάνωση επιστημονικών συνεδρίων κλπ. δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι δεν υπολείπονται πολλά ακόμη για να έχουμε μια σαφή και ολοκληρωμένη εικόνα γι' αυτό το τμήμα του ελληνικού λαού που πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες στην εθνική, οικονομική και πολιτική αναγέννηση του ελληνισμού.
Επειδή στις μέρες μας έχει κάπως σιγάσει η έξαψη των εθνικιστικών συγκρούσεων και των «παθών» των Βαλκανικών λαών και η Ευρωπαϊκή Ένωση ανοίγει ευοίωνες προοπτικές για την ειρηνική συμβίωση μεταξύ τους, πρέπει με μεγαλύτερη ψυχραιμία και νηφαλιότητα να συνεχιστεί η έρευνα για τους Βλάχους ώστε να αποκαλυφτούν πολύτιμες πτυχές της ζωής τους και της ιστορίας τους καθώς και των μετοικεσιών τους και των οικονομικών τους δραστηριοτήτων σ' όλο τον Βαλκανικό χώρο.
Τα άρθρα αυτά απευθύνονται σε κάθε φιλίστορα αναγνώστη και ιδιαίτερα σε κάθε Βλάχο γιατί, πολλές φορές, οι Βλάχοι υπήρξαν τα θύματα των διαφόρων συγκρούσεων και αντεγκλήσεων προσώπων και μηχανισμών που είχαν σαν πρόφαση την προστασία και την υπεράσπισή τους ενώ στην πραγματικότητα δημιούργησαν τεράστια προβλήματα τόσο στους ίδιους όσο και στις βλάχικες κοινότητες.
Η ελλιπής, ανέκαθεν, αντιμετώπιση του βλάχικου ζητήματος από κρατικής πλευράς και η παραχώρηση του δικαιώματος να ασκούν εθνική πολιτική για τους Βλάχους πρόσωπα ιδιοτελή και έωλα, σήμερα μεταβάλλονται ριζικά με την επέμβαση των ίδιων των Βλάχων που αναλαμβάνουν την διαχείριση της ιστορίας τους, της γλώσσας και του πολιτισμού τους.
Τα άρθρα που δημοσιεύονται υπήρξαν, κατά καιρούς, πυρήνες ανακοινώσεων σε διάφορα συνέδρια και διαλέξεων που έγιναν σε βλάχικα σωματεία και πολιτιστικούς συλλόγους. Έχουν γραφτεί κατά τρόπο εκλαϊκευτικό και κατανοητό για τον κοινό αναγνώστη χωρίς να παραμελείται η επιστημονική τεκμηρίωση. Όλα αυτά είχαν σαν συνέπεια να παρατηρούνται συχνά επικαλύψεις μεταξύ των θεμάτων.
Σήμερα που η «ιδιαιτερότητα» έπαψε να αποτελεί στίγμα, εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, χρειάζεται να ενισχυθεί η προσπάθεια να αναδειχτούν όλα τα χαρακτηριστικά εκείνα που ποικίλλουν και πλουτίζουν την καθημερινή εθνική μας ζωή και της χαρίζουν το άρωμα της διαφορετικότητας.
Άλλωστε έχει παρατηρηθεί ότι μικρές ομάδες, που για λόγους ιστορικούς αναγκάστηκαν να ακολουθήσουν διαφορετικό γλωσσικό κώδικα, διαφορετική εθιμική και κοινωνική ζωή ή ακόμη και ορισμένα επαγγέλματα υποτιμητικά για την κοινωνική περιωπή, ανέπτυξαν ορισμένες ιδιαίτερες αρετές ή εξαφανίστηκαν.
Οι Βλάχοι του ελληνικού χώρου ανήκουν στην πρώτη ομάδα.
Στις αρχές του 13ου αι. με την εισβολή των Σταυροφόρων στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία «φαίνεται καθαρά ήδη ότι οι μορφές και τα σχήματα που συνέθεταν την γεμάτη ορμή ιστορία τον Βυζαντινού κράτους, είχαν αρχίσει να μη χωρούν πια μέσα τους την καινούρια ζωή που είχε από καιρό αναφανεί1»
Η καινούρια ζωή διαφαίνεται στο Ακριτικό τραγούδι, στις απαρχές της νέας ελληνικής λογοτεχνίας που άρχισε να αχνοφαίνεται και στο νέο άνθρωπο που κάνει την εμφάνισή του.
Οι Έλληνες απαλλαγμένοι από το βάρος της ένδοξης και τιμημένης Αυτοκρατορίας οδεύουν προς τη νέα ζωή με οδηγό τις ιστορικές μνήμες, με συνοδοιπόρο την αδυσώπητη τυραννία του καταχτητή να τους συντροφεύει καθημερινά και από την άλλη η λαχτάρα της λευτεριάς να καθορίζει το περιεχόμενο της ζωής τους.
Ανάμεσα στα στοιχεία εκείνα που καθόρισαν τη μορφή της νέας ελληνικής κοινωνίας όπως ήταν παράδοση, η μνήμη και η κοινή μοίρα, μορφοποιήθηκε η νέα ζωή που τη συνιστούσαν η στάση τους απέναντι στον καταχτητή και στη βαρβαρική συμπεριφορά του, η άρρηκτη ενότητα των απλών ανθρώπων, η αλληλεγγύη μεταξύ τους, η πίστη τους στο θεό.
«Τα τσελιγκάτα οι άτυποι συνεταιρισμοί των ορεινών κτηνοτροφών είναι μια από τις καινούριες μορφές με τις οποίες παρουσιάζεται στο προσκήνιο της ιστορίας ο νεοελληνικός βίος».
Η συμβολή των τσελιγκάτων των Σαρακατσαναίων και κυρίως των Βλάχων που ήταν και τα πολυπληθέστερα, ήταν πολλαπλή. Στην οικονομική ζωή των ορεινών πληθυσμών τα κοπάδια αποτελούσαν τη κύρια πηγή για τη διαβίωση τους και επιβοηθητική για τους γεωργούς του κάμπου. Παράλληλα ο θεσμός της διοίκησή τους, του τρόπου ζωής και της λειτουργίας τους, συντηρούσε ζωντανό το πνεύμα της ανεξαρτησίας και την επιθυμία της λευτεριάς.
Ακόμη τα τσελιγκάτα και οι ποιμνιοτρόφοι κυοφόρησαν και συντήρησαν τα στοιχεία εκείνα που αποτέλεσαν τον μετέπειτα πυρήνα των αρματολών και κλεφτών. Τέλος από τη δομή και λειτουργία των τσελιγκάτων ξεπήδησαν οι πρώτοι μεταφορείς και έμποροι που στον 19ο αι και μετά πρωταγωνίστησαν στην οικονομική ανάπτυξη του νέου ελληνισμού.
Τα στοιχεία που καλλιεργήθηκαν στο θεσμό του τσελιγκάτου ήταν η χρηστή διοίκηση, η δικαιοσύνη, η ισότητα, η αλληλοβοήθεια, η αρχοντιά, η περιφάνια και η κοινοτική συμβίωση, αρετές που έθρεψαν τις γενιές των σκλαβομένων Ελλήνων.
Η έρευνα και η εξίστορηση αυτής της διαδικασίας ακόμη δεν έγινε γνωστή στις λεπτομέρειές της. Τα πάθη και η επική διαδρομή αυτών των ανθρώπων σκιάστηκε πολλές φορές από άθλια υποκείμενα που για την προσωπική τους ιδιοτέλεια και με πρόσχημα την «δυσξύμβλητη» λαλιά τους ασέλγησαν στο σώμα εκείνων που για αιώνες διακράτησαν τους θρύλους και τις μνήμες της ελληνικής ιστορίας και μετέφεραν και διάδωσαν σ' όλη τη Βαλκανική το όραμα του ελληνισμού.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους φίλους Γιάννη Βαρβαρούση, Γεώργιο Συννεφάκη και Νίκο Καραΐσκο, καθώς και την Κοινότητα Νυμφαιού για το φωτογραφικό υλικό που μου παραχώρησαν.
1. Αποσπάσματα από τον πρόλογο του Γ. Κουρνούτου στο έργο του Λ. Αρσενίου, Τα τσελιγκάτα, Λάρισα, 2005.
ΟΙ ΒΛΑΧΟΙ
ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΚΑΤΣΑΝΗΣ Α. ΝΙΚΟΣ
ISBN 9789601218830
Εκδότης UNIVERSITY STUDIO PRESS
Χρονολογία Έκδοσης Μάρτιος 2010
Αριθμός σελίδων 136
Διαστάσεις 24x17
Πολιτεία, Πρωτοπορία
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
1. ΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΠΗΓΕΣ I
2. ΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΠΗΓΕΣ II
3. ΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΠΗΓΕΣ III
4. ΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ
5. ΤΟ ΝΥΜΦΑΙΟ, ΕΝΑ ΑΣΤΙΚΟ ΒΛΑΧΟΧΩΡΙ
6. ΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΤΟΥ ΠΑΪΚΟΥ, ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΜΟΓΛΕΝΩΝ
7. Ο ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΑΒΑΛΛΙΩΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΔΑΝΙΗΛ Ο ΜΟΣΧΟΠΟΛΙΤΗΣ
8. ΤΟ ΜΕΤΣΟΒΟ, Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΤΩΝ ΒΛΑΧΩΝ
9. Η ΚΟΥΤΣΟΒΛΑΧΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
10. ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΟΥΤΣΟΒΛΑΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
11. ΤΟ ΛΙΒΑΔΙ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ, ΕΝΑ ΖΩΝΤΑΝΟ ΒΛΑΧΟΧΩΡΙ
12. ΟΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΒΛΑΧΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ