Στα τέλη του 17ου αιώνα οι βορειότερες περιοχές της Βαλκανικής αναστατώνονται από τις συγκρούσεις των Αψβούργων και των Οθωμανών. Ο αυστριακός στρατός πήρε το Βελιγράδι και έφτασε μέχρι τον άνω ρου του Αξιού.
Η αρχική φάση των συγκρούσεων έληξε με τη συνθήκη του Κάρλοβατς το 1699, η οποία όμως δεν έμελλε να σταματήσει την αντιπαράθεση. Με τη συνθήκη του Πασάροβιτς, το 1718, τα σύνορα ανάμεσα στις δύο αυτοκρατορίες ακολουθούσαν πια τη γραμμή των ποταμών Σάβου και Δούναβη. Από τα σημαντικότερα αποτελέσματα αυτών των συγκρούσεων ήταν οι ομαδικές έξοδοι μεγάλου μέρους του χριστιανικού πληθυσμού των βορειότερων βαλκανικών περιοχών προς την επικράτεια των Αψβούργων, πέρα από το Δούναβη και το Σάβο. Στις εξόδους αυτές πήραν μέρος κυρίως σέρβικοι πληθυσμοί από τις περιοχές του Κοσσυφοπεδίου, αλλά και χριστιανικοί πληθυσμοί της Βόρειας Αλβανίας και των βορειότερων περιοχών της Μακεδονίας. Τα κύματα αυτών των εξόδων πήραν πραγματικά μεγάλη διάσταση, ακολουθώντας το παράδειγμα του τότε Σέρβου πατριάρχη του Πετς - Ιπεκίου, Αρσένιου Γ' Κρνόγεβιτς. Ανάμεσά τους φαίνεται πως υπήρξαν εκτός των σλαβικών - σερβικών πληθυσμών και κάποιοι αλβανικοί και βλάχικοι πληθυσμοί. Κάποιος βλάχικος πληθυσμός είναι αρκετά πιθανό να επιβίωνε μέχρι τότε και σε αυτές τις περιοχές.753 Μέσα στην αναστάτωση των πολεμικών συγκρούσεων και των μετακινήσεων κάποιες μικρές ομάδες Βλάχων αυτών των περιοχών φαίνεται πως πήραν αντίθετη πορεία και στράφηκαν προς το νότο, μέχρι τα χωριά της Στρούγκας. Αυτές οι μετακινήσεις και οι μετεγκαταστάσεις διήρκησαν από τα τέλη του 17ου αιώνα μέχρι το 1740 με 1750.754
Το όνομα Μιγιάκοι αποδίδεται στους σλαβόφωνους χριστιανούς κατοίκους των ορεινών χωριών που βρίσκονται στην περιοχή ανάμεσα στο Γκόστιβαρ και τη Δίβρη ή Ντέμπαρ και κυρίως γύρω από τον ορεινό όγκο της Μπιστρά, στις βορειοδυτικές περιοχές της π.Γ.Δ.Μ. Σύμφωνα με παλαιότερες παραδόσεις, οι πρόγονοι των Μιγιάκων παρουσιάζονται ως νομαδο-κτηνοτρόφοι, οι οποίοι κάτω από την πίεση της οθωμανικής κατάκτησης αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εγκαταστάσεις τους ή τα χειμαδιά τους στην πεδιάδα της Θεσσαλονίκης, κοντά στον ποταμό Γαλλικό, και να δημιουργήσουν μονιμότερες κοινότητες πάνω στις πλαγιές της Μπιστρά. Σε αυτή την ορεινή περιοχή φέρονται να συνάντησαν, να εκτόπισαν ή και να αφομοίωσαν έναν παλαιότερο βλάχικο πληθυσμό. Η παρουσία και η αφομοίωση αυτού του βλάχικου πληθυσμιακού στοιχείου μαρτυρείται τόσο από οικογενειακές παραδόσεις και ονόματα όσο και από την καταγεγραμμένη βλάχικη επιρροή στο λαϊκό πολιτισμό των Μιγιάκων, αλλά και από ένα σημαντικό αριθμό βλάχικων τοπωνυμίων της περιοχής.755 Ένα μέρος των Μιγιάκων παρέμειναν νομαδοκτηνοτρόφοι μέχρι περίπου τα τέλη του 19ου αιώνα και συνέχισαν να αναζητούν χειμαδιά στην πεδιάδα της Θεσσαλονίκης.756 Οι Βλάχοι που αναφέρονται από τον J. Cvijic στα χωριά των Μιγιάκων είτε υπήρχαν ήδη εκεί είτε κατέληξαν εκεί από βορειότερες και δυτικότερες περιοχές, από περιοχές του Κοσσυφοπεδίου, του Μαυροβούνιου και της Βόρειας Αλβανίας, στα τέλη του 17ου και μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα. Βλάχοι προερχόμενοι από τη Βόρεια Αλβανία φέρονται να ήταν οι παλαιότεροι κάτοικοι του χωριού Ρόσοκι. Μικρές ομάδες βλάχικων οικογενειών υπήρχαν και στα χωριά Γκαλίτσνικ, Λαζαροπόλε και Μαύροβο. Παρουσιάζονται μάλιστα να ανήκουν στην ομάδα των παλαιότερων κατοίκων αυτών των οικισμών και ιδιαίτερα στο Γκαλίτσνικ. Ο Cvijic αναφέρει πως οι τελευταίοι χρήστες της βλάχικης γλώσσας στην περιοχή των Μιγιάκων χάθηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα.757 Μικρότερες ομάδες βλάχικων οικογενειών είχαν φτάσει μέχρι τα χωριά Ντρένοκ, Μόντριτς, Λαμπούνιστα και Ποντγκόρτσι της περιοχής Ντρίμολ της Στρούγκας, βόρεια της Άνω και Κάτω Μπεάλας. Κάποια ανάλογη ομάδα κατέληξε στο χωριό Σμόλνικ της περιοχής Γκολομπόρντε, σήμερα στην Κεντρική Αλβανία.758 Καθώς οι αριθμοί αυτών των Βλάχων ήταν μικροί, όπως ήταν επόμενο, αφομοιώθηκαν, έχοντας όμως επηρεάσει τον τοπικό λαϊκό πολιτισμό των Μιγιάκων σε τέτοιο βαθμό και με τέτοιο τρόπο, ώστε ορισμένοι ερευνητές, όπως ο Cvijic, να αντιμετωπίζουν τους Μιγιάκους ως μία μείξη Σλάβων-Σέρβων και Βλάχων. Ο J. Ancel φτάνει μέχρι το σημείο να θεωρεί τους Μιγιάκους εκσλαβισμένους Βλάχους.759
Όπως και να έχει, το βλάχικο στοιχείο στην περιοχή των Μιγιάκων χάθηκε ανάμεσα στους πολυπληθέστερους σλαβόφωνους Μιγιάκους, εκτός ίσως από κάποιους που κατέληξαν στο χωριό Σμόλνικ στην Κεντρική Αλβανία, στα τέλη του 17ου με τις αρχές του 18ου αιώνα. Αφού παρέμειναν εκεί για 100 περίπου χρόνια, συναντήθηκαν στα τέλη του 18ου αιώνα με πολυπληθέστερους Βλάχους πρόσφυγες των εξόδων του 1769, προερχόμενους από την περιοχή της Μοσχόπολης. Τότε και σύμφωνα με παραδόσεις, μετακινήθηκαν από κοινού νοτιότερα και στα τέλη του 18ου αιώνα φέρονται να έθεσαν μαζί τα θεμέλια των βλαχοχωριών της Άνω και της Κάτω Μπεάλας.760 Ήδη κατά τη διάρκεια του α μισού 19ου αιώνα παρατηρείται μία μεταναστευτική μετακίνηση του πληθυσμού των Μιγιάκων προς νοτιότερες περιοχές, όπου δημιούργησαν νέα χωριά-αποικίες, όπως το Σμίλεβο. Μία αρκετά σημαντική ομάδα, κυρίως από το Λαζαροπόλε, αποτέλεσε τότε τον πυρήνα των σλαβόφωνων κατοίκων του Κρουσόβου, που εγκαταστάθηκαν δίπλα στους Βλάχους, στα μέσα πια του 19ου αιώνα.761 Η περίπτωση της ύπαρξης Βλάχων ανάμεσα στους Μιγιάκους, όπως και η αρχαιότερη ύπαρξη Βλάχων σε βορειότερες περιοχές των Βαλκανίων, από το Κοσσυφοπέδιο και μέχρι τη Βοσνία, αξίζουν περισσότερη έρευνα και απαιτούν σαφέστερες απαντήσεις.762
Αστέριος Κουκούδης
Μελέτες για τους Βλάχους, Οι Μητροπόλεις και η διασπορά των Βλάχων
753. Καστελλάν, Ζωρζ, «Η ιστορία των Βαλκανίων», μετάφραση Βασιλική Αλιφέρη, Εκδόσεις Γκοβόστη, σελ. 267-274. Νυσταζοπούλου-Πελεκίδου, Μαρία, «Οι βαλκανικοί λαοί, από την τουρκική κατάχτηση στην εθνική αποκατάσταση (14ος-19ος αι.)», Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991, σελ.53-55. Trajanovski, ό.π., σελ.19.
754. Trajanovski, ό.π., σελ.15-16, 19-21, 55, 64-65.
755. Matkovski, Aleksandar, «About the Wallachian livestock breeding organization in the Balkans with special attention to katun», Review XXXI 2, Skopje 1987, σελ.199-221.
756. Σχινάς, Νικόλαος Θ., «Οδοιπορικοί Σημειώσεις Μακεδονίας, Ηπείρου, Νέας οροθετικής γραμμής και Θεσσαλίας», Τόμος Β', Αθήνα 1886, σελ.321.
757. Cvijic, Jovan, «La peninsule Balkanique», Β' έκδοση Paris 1819, σελ.399-398,458-460. Capidan, Theod., «Românii Nomazi», Cluj 1926, σελ.57.
758. Trajanovski, ό.π., σελ.15-16, 19-21, 55, 64-65.
759. Cvijic, ό.π.. Ancel, Jacques, «Peuples et nations des Balkans», Paris 1930, σελ.112. Ancel, Jacques, «La Macédoine, son evolution contemporaine», Paris 1930, σελ.166.
760. Trajanovski, ό.π., σελ.15-16, 19-21, 55, 64-65.
761. Μπάλλας, N., «Ιστορία του Κρουσόβου», ΕΜΣ 56, Θεσσαλονίκη 1962, σελ.19.
762. Vucinich, Wayne S., «Α study in social survival: the Katun in Belica Rudine», University of Denver 1975. Η εργασία του Vucinich έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ύπαρξη «βλάχικων»-λατινόφωνων πληθυσμών στην περιοχή της νότιας Ερζεγοβίνης, κοντά στο Ντουμπρόβνικ (Ραγούζα).