Στο βιβλίο αυτό αποτυπώνονται τα κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά των βλάχικων χωριών του Ασπροποτάμου όπως αυτά εξελίχθηκαν σε μια διαδρομή πέντε περίπου αιώνων (1455-2000). Το κέντρο αναφοράς σ' αυτή την ιστορική περιήγηση αποτελεί η Κρανιά η οποία διαχρονικά αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα βλαχοχώρια της περιοχής.    
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην Γερμανική επιχείρηση "εκκαθάρισης" της Πίνδου από τα Γερμανικά στρατεύματα τον Οκτώβρη του 1943. Δημοσιεύεται μάλιστα για πρώτη φορά στα ιστορικά χρονικά της χώρας μας το πρωτότυπο  επιτελικό σχέδιο του Γερμανικού στρατού με την κωδική ονομασία "Πάνθηρας".
"Το βιβλίο "Κρανιά Ασπροποτάμου, η Ιστορία, ο Τόπος, οι Άνθρωποι" καλύπτει με πληρότητα την πορεία μέσα στον χρόνο του ξακουστού ασπροποταμίτικου χωριού, έχοντας παράλληλες αναφορές και για τα άλλα βλαχοχώρια της Νότιας Πίνδου ζωντανεύοντας έτσι όλοκληρο τον κόσμο του Ασπροποτάμου. Το βιβλίο χωρίζεται σε τρείς θεματικές ενότητες.
    Η πρώτη ενότητα, που είναι και η πιο εκτενής, καταγράφει την ιστορική διαδρομή του χωριού μέχρι τις ημέρες μας. Με παράθεση παρά πολλών ιστορικών στοιχείων, πληθώρας φωτογραφιών, πινάκων και χαρτών ο συγγραφέας καλύπτει όλο το φάσμα του βίου των πέντε αιώνων της Κρανιάς σε όλους τους τομείς:Δημιουργία του οικιστικού πηρήνα του χωριού, εξέλιξη του πληθυσμού,κοινωνικές ομάδες και θεσμοί, φορείς και διοίκηση του χωριού, επαγγέλματα, θρησκευτική ζωή και εκπαίδευση, ληστοκρατία, όπως και τις καταστροφές που υπέστη το χωριό σ' όλη την διάρκεια της ύπαρξης του.

Μια ενδιαφέρουσα επανέκδοση απο την  Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών του βιβλίου του Αθανάσιου Χρυσοχόοου, Οι Βλάχοι της Μακεδονίας Θεσσαλίας και Ηπείρου στη σειρά Μακεδονική Βιβλιοθήκη πραγματοποιήθηκε πρόσφατα.

Λεπτομέρειες σχετικά με την απόκτηση του απο το βιβλιοπωλείο της Εταιρείας μπορείτε να βρείτε εδώ.
Επίσης μπορείτε να το "κατεβάσετε" σε μορφή pdf

Οι Βλάχοι της Μακεδονίας, Θεσσαλίας και Ηπείρου
Αθ. Ι. Χρυσοχόος
Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 2007
21 σελ.
ISBN 978-960-7265-74-6

Ο Δημήτριος Δάρβαρης υπήρξε λόγιος με ευρεία πανεπιστημιακή μόρφωση και σημαντικό συγγραφικό έργο, αποτελούμενο κυρίως από μεταφράσεις και άλλα εγχειρίδια εκπαιδευτικού χαρακτήρα.
Γιος του Νικολάου Δάρβαρη, ενός ευκατάστατου εμπόρου εγκατεστημένου στο Σεμλίνο της Ουγγαρίας, γεννήθηκε στην Κλεισούρα της δυτικής Μακεδονίας προς τα μέσα του 18ου αιώνα. Διδάχθηκε τα στοιχειώδη γράμματα στη γενέτειρά του και όταν έγινε δώδεκα ετών μετέβη με τον αδελφό του Ιωάννη στο Σεμλίνο για να σπουδάσει [Γιομπλάκης, 1971: 315].
Παρόλο που η οικογένειά του τον προόριζε ως διαχειριστή της εμπορικής της επιχείρησης, ο νεαρός Δάρβαρης δεν φαινόταν να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των γονιών του καθώς παρουσίαζε μια έμφυτη τάση στα γράμματα.   Έτσι, στάλθηκε στην ελληνοσλαβική σχολή της Σούρμας, στην πόλη του Σιρμίου Ρούμαν, προκειμένου να καλλιεργήσει την έφεσή του στις θεωρητικές σπουδές. Εκεί παρέμεινε τρία χρόνια και διδάχθηκε την ελληνική, σλαβική και βουλγαρική γλώσσα παράλληλα με ιστορία και γεωγραφία [Γιομπλάκης, 1971: 317].

Με το Ολοκαύτωμα της Κουτσούφλιανης και τον Εθελούσιο Εκπατρισμό των Κουτσουφλιανιτών, υψώθηκε στην Πίνδο ένα λαμπρό προπύργιο του ελληνισμού. Οι Κουτσουφλιανιώτες εκπροσώπησαν επάξια όλους τους Βλάχους της Ελλάδας και κατατρόπωσαν τους ανιστόρητους και τους αυτόκλητους διερμηνείς των συναισθημάτων τους. [...]
Το βιβλίο αυτό είναι αφιερωμένό σε όλους εκείνους που θυσίασαν τη ζωή τους και σ' εκείνους που διέθεσαν τα καλύτερά του χρόνια, τα νιάτα τους, ως δώρα στο βωμό για την Πατρίδα. Είναι μια ελάχιστη συμβολή στην ιερή μνήμη τους κι ένα κάλεσμα στις νέες γενιές ν' ακολουθήσουν το δρόμο της ενότητας και της δημιουργίας για την πρόοδο του τόπου μας. (από την εισαγωγή)