Στο βιβλίο αυτό αποτυπώνονται τα κοινωνικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά των βλάχικων χωριών του Ασπροποτάμου όπως αυτά εξελίχθηκαν σε μια διαδρομή πέντε περίπου αιώνων (1455-2000). Το κέντρο αναφοράς σ' αυτή την ιστορική περιήγηση αποτελεί η Κρανιά η οποία διαχρονικά αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα βλαχοχώρια της περιοχής.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην Γερμανική επιχείρηση "εκκαθάρισης" της Πίνδου από τα Γερμανικά στρατεύματα τον Οκτώβρη του 1943. Δημοσιεύεται μάλιστα για πρώτη φορά στα ιστορικά χρονικά της χώρας μας το πρωτότυπο επιτελικό σχέδιο του Γερμανικού στρατού με την κωδική ονομασία "Πάνθηρας".
"Το βιβλίο "Κρανιά Ασπροποτάμου, η Ιστορία, ο Τόπος, οι Άνθρωποι" καλύπτει με πληρότητα την πορεία μέσα στον χρόνο του ξακουστού ασπροποταμίτικου χωριού, έχοντας παράλληλες αναφορές και για τα άλλα βλαχοχώρια της Νότιας Πίνδου ζωντανεύοντας έτσι όλοκληρο τον κόσμο του Ασπροποτάμου. Το βιβλίο χωρίζεται σε τρείς θεματικές ενότητες.
Η πρώτη ενότητα, που είναι και η πιο εκτενής, καταγράφει την ιστορική διαδρομή του χωριού μέχρι τις ημέρες μας. Με παράθεση παρά πολλών ιστορικών στοιχείων, πληθώρας φωτογραφιών, πινάκων και χαρτών ο συγγραφέας καλύπτει όλο το φάσμα του βίου των πέντε αιώνων της Κρανιάς σε όλους τους τομείς:Δημιουργία του οικιστικού πηρήνα του χωριού, εξέλιξη του πληθυσμού,κοινωνικές ομάδες και θεσμοί, φορείς και διοίκηση του χωριού, επαγγέλματα, θρησκευτική ζωή και εκπαίδευση, ληστοκρατία, όπως και τις καταστροφές που υπέστη το χωριό σ' όλη την διάρκεια της ύπαρξης του.
Η δεύτερη ενότητα μας κάνει γνωστά τα τοπωνύμια του χωριού, με εκτενή αναφορά στις αιτίες από τις οποίες αυτά προέκυψαν, καθώς και την ετυμολογία τους. Τα λαογραφικά στοιχεία αυτής της ενότητας ειναί και εδώ πολύ πλούσια και αφορούν γενικότερα όλον τον βλαχόφωνο πληθυσμό της χώρας μας.
Η τρίτη και τελευταία ενότητα, πραγματεύεται τα κρανιώτικα οικογενειακά επώνυμα, θέμα που ενδιαφέρει κυρίως τους Κρανιώτες. Ωστόσο η προέλευση των διαφόρων κατηγοριών επωνύμων αποτελεί κομμάτι του λαϊκού μας πολιτισμού.
Το βιβλίο κλείνει με το Παράρτημα όπου παρουσιάζονται τα Γερμανικά αρχεία που αναφέρονται στις εκκαθαριστικές κινήσεις των κατακτητών στον ορεινό όγκο της Πίνδου το Φθινόπωρο του 1943. Η ανακάλυψή τους αποτελεί προσωπική επιτυχία του συγγραφέα και η ενσωμάτωσή τους στο βιβλίο φανερώνει τόσο την αμεροληψία του όσο και την προσήλωση του στην ιστορική αλήθεια".
Δημήτρης Ιωάν. Κωνσταντινίδης
Ιδιωτική Έκδοση, 2007
254 σελ.
ISBN 978-960-631-709-5
από την εισαγωγή του συγγραφέα:
Το βιβλίο ερευνά την χρονική περίοδο που ξεκινά από την αρχή της δημιουργίας της Κρανιάς και φθάνει μέχρι τις ημέρες μας. Χωρίζεται δε σε τρεις θεματικές ενότητες, όπως άλλωστε μαρτυρά και ο τίτλος του. Στη πρώτη ενότητα καταγράφονται τα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα (διοικητικές και πληθυσμιακές μεταβολές, ληστοκρατία, καταστροφές) που σημάδεψαν την πορεία του χωριού. Αναλύονται επίσης οι θρησκευτικές συνήθειες και υποχρεώσεις των Κρανιωτών, όπως και ο χαρακτήρας της εκπαίδευσης που δίνονταν στα παιδιά.
Η δεύτερη ενότητα παραθέτει τις τοπωνυμικές ονομασίες της Κρανιάς εξιστορώντας γεγονότα και ανθρώπινες συνήθειες που συνδέονταν μ' αυτές. Δίδεται επίσης και η ετυμολογική τους ερμηνεία.
Η διερεύνηση της προέλευσης των οικογενειακών επωνύμων των Κρανιωτών όπως και η μετεξέλιξή τους, αποτελεί την τελευταία ενότητα του βιβλίου. Η ενότητα με τα κρανιώτικα επώνυμα απαιτεί ασφαλώς συνεχή ανανέωση και αξιολόγηση, διότι οι πληροφορίες τις οποίες συγκέντρωσα ήταν άλλοτε ανύπαρκτες ή ελλιπείς και σε πολλές περιπτώσεις αντιδιαμετρικά αντίθετες.
Θεώρησα επιβεβλημένο σε κάθε ενότητα του βιβλίου να υπάρχει αναφορά και για τα άλλα χωριά του Ασπροποτάμου, διότι μ' αυτό τον τρόπο αποτυπώνονται καλύτερα οι κοινωνικές και πολιτισμικές ιδιομορφίες της μικρής κοινωνίας των βλάχικων χωριών της περιοχής μας. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι οι βλαχόφωνοι Έλληνες του Ασπροποτάμου συνδέονται μεταξύ τους με ισχυρούς πολιτιστικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς δεσμούς, διατηρώντας μ' αυτό τον τρόπο τη συνοχή της τοπικής κοινωνίας σε εποχές ασταθείς και δύσκολες.
Πιθανό για αρκετούς από τους αναγνώστες, μερικές αναφορές σε ονόματα και χρονολογίες να φαντάζουν ανούσιες. Για πολλούς όμως Κρανιώτες, που έζησαν το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής τους στο χωριό, τα γεγονότα και πρόσωπα συνδέονται άρρηκτα με αναμνήσεις και βιώματα που σημάδεψαν έντονα την ίδια τους τη ζωή.