Ο ΒΛΑΧΟΦΩΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ •Γράφει ο Αχιλλέας Γ. Λαζάρου
Την εποποιία της μεγάλης εθνικής επαναστάσεως του 1821 δημιούργησε σε ολόκληρο το ελληνικό έθνος. Από τον Ακρίτα του ελληνικού – νότου, την Κύπρο, έως τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, στις οποίες ο Ελληνισμός υπερέβαινε το εκατομμύριο ψυχών μεγαλοδύναμων, ενώ στην ελληνική χερσόνησο μόλις έφθαναν τις 800.000 χιλιάδες, καθώς και στην πολύπικρη ανά τον κόσμο ξενιτιά, όπου είχαν ιδρύσει περίφημες παροικίες, οι Πανέλληνες επί αιώνες διακατέχονται διαρκώς από διακαή πόθο να επαναφέρουν την Ελευθερία εκεί όπου γεννήθηκε.
Η μεγάλη συνέχεια της διατήρησης της παράδοσης του Μετσόβου από την περίοδο της Τουρκοκρατίας το 15ο αιώνα ως τις αρχές του 20ου αιώνα, οδήγησε στην απόκτηση ιδιαιτερότητας στη μορφή του ως τοπικού ορεινού πολιτισμού.
Τομείς της τοπικής δημιουργίας συνδέονται με την ιστορία του ορεινού κόσμου της κτηνοτροφίας - τυροκομίας - υφαντικής τέχνης της ξυλογλυπτικής τέχνης (οι γνωστοί Ταλιαδούροι , της τέχνης των κτιστών – μαραγκών - τσαγκάρηδων -ραφτάδων – Χρυσικών - οργανοπαικτών, τη δράση των κιρατζήδων και άλλων κοινωνικών ομάδων.
Με την ευκαιρία αυτής της λαμπρής εκδήλωσης του οργάνωσε ο Πολιτιστικός Συλλόγου Βλάχων Θέρμης και Τριαδίου “Ο Άγιος Νικόλαος” και μας παρουσιάζει ο Σύλλογος Βλάχων Ν. Σερρών “Γεωργάκης Ολύμπιος”, θα ήθελα να σας μιλήσω για το ποιοι ήταν οι Βλάχοι, στα προεπαναστατικά χρόνια και κυρίως στα χρόνια του Αλή Πασά, που τότε εξουσίαζε το σύνολο σχεδόν των μητροπολιτικών βλάχικων οικισμών κατά μήκος της Πίνδου.
Πως άραγε και γιατί οι Βλάχοι βρέθηκαν να είναι από τους βασικούς φορείς της ελληνικής παλιγγενεσίας; Τι ρόλο παίξανε τα περίφημα αρματολίκια ; Πως και γιατί οι Βλάχοι βρέθηκαν να γίνουν από τους βασικότερους φορείς της οικονομικής και πολιτισμικής αναγέννησης και ανάπτυξης της ρωμιοσύνης και του νεότερου ελληνισμού;
Από τις πλέον αντιπροσωπευτικές μορφές της ιστορικής Μοσχόπολης υπήρξε ο μεγάλος διδάσκαλος του Γένους Θεόδωρος Αναστασίου Καβαλιώτης. Αν και η καταγωγή του έξοχου αυτού ανθρώπου ήταν από την όμορφη Καβάλα, η λαμπρή πνευματική δράση του σημειώθηκε κυρίως στη Μοσχόπολη της Ηπείρου. Ο Καβαλιώτης γεννήθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα. Με τη χρηματική βοήθεια του σωματείου των χαλκιάδων στάλθηκε να σπουδάσει στα Γιάννενα κοντά στο μεγάλο σοφό Ευγένιο Βούλγαρη. Ανάμεσα στο μαθητή και στο δάσκαλο αναπτύχθηκαν αισθήματα φιλικά, ώστε ο Καβαλιώτης ακολούθησε τον περίφημο σχολάρχη και όταν έφυγε από τα Γιάννενα ανέλαβε τη διεύθυνση του σχολείου Κοζάνης. Από τον Βούλγαρη διδάχθηκε κατά το μεγάλο διάστημα της φοίτησής του φιλοσοφία και μαθηματικά.
Μετά τις σπουδές του ήρθε στην περίφημη Μοσχόπολη, την πλούσια εμπορική πόλη της Ηπείρου, όπου και εγκαταστάθηκε μόνιμα. Η Μοσχόπολη είχε αναπτυχθεί την εποχή εκείνη σε σπουδαίο εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο, όπου άκμαζε η βιοτεχνία κυρίως, η ταπητουργία και κάθε λογής εμπόριο. Ήταν τόση η οικονομική της ακμή ώστε καταστάθηκε πολυάριθμη πόλη 50 χιλιάδων κατοίκων, μεγάλος εμπορικός σταθμός της Ηπείρου και παράλληλα εξελίχθηκε σε μεγάλο πνευματικό κέντρο με περίφημα σχολεία και με τυπογραφείο στο οποίο τυπώθηκαν αξιόλογα βιβλία εκκλησιαστικά και γραμματικά, πολύτιμα και σπάνια.