Διασπορά των Βλάχων

Όσο αβέβαιες και αν είναι χρονολογικά οι αφίξεις των Βλάχων στις πλαγιές του Βόρρα, τελικά από το α' μισό του 19ου αιώνα άρχισαν να αναπτύσσονται κάποιοι ορεινοί και αρχικά καλυβικοί οικισμοί, που σταδιακά επεκτάθηκαν στις πλαγιές του βόρειου Βερμίου, των Πιερίων και μέχρι τις πλαγιές του Ολύμπου. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους oι οικιστές αυτής της ομάδας ήταν αρβανιτοβλάχικης καταγωγής και κατ' επέκταση η ομάδα τους ταυτίζονται με τους οικισμούς και τις εγκαταστάσεις που δημιούργησαν οι Αρβανιτόβλαχοι στην Κεντρική Μακεδονία.
Όσον αφορά τους υπόλοιπους Βλάχους της Κεντρικής Μακεδονίας, επικράτησε οι οικιστές και οι απόγονοι αυτής της ομάδας να ονομάζονται Φαρσιαριώτες ή Φρασιαριώτες Βλάχοι. Εκτός όμως από Φαρσιαριώτες, οι Βλάχοι των Μεγάλων Λιβαδίων στο Πάικο τους προσδιόριζαν και με το όνομα Πιρουσιάνοι.[1] Το όνομα αυτό τους δόθηκε λόγω του ότι οι Αρβανιτόβλαχοι της Κεντρικής Μακεδονίας εκτός από νομαδοκτηνοτρόφοι ήταν και παραδοσιακοί παραγωγοί ξυλοκάρβουνου. Ο τοπωνυμικής προέλευσης επιθετικός προσδιορισμός Φαρσιαριώτης έχει σαφώς να κάνει με τη μακρινή καταγωγή τους και με την πιθανολογούμενη εστία εκκίνησής τους, το χωριό Φράσιαρη (Frasher), στην περιοχή του Νταγκλί (Dangelli), στη Βόρεια Ήπειρο - Νότια Αλβανία.

Σήμερα οι βλάχοι είναι σκορπισμένοι σε πολλές περιοχές της Αλβανίας. Τους βρίσκουμε στις πόλεις όπως τα Τίρανα, Δυρράχιο, Καβάγια, Ελμπασάνι, Μπεράτι, Αυλώνα, Φίερι, Λιούσνια, Κορυτσά, Πόγραδετς, Πρεμετή, Αργυρόκαστρο, Αγία Σαράντα, και σε πολλά χωριά γύρω απο αυτές της πόλεις.
Είναι σημαντικό το γεγονός ότι οι βλάχοι σε αυτά τα μέρη ίδρυσαν οικισμούς ιστορικά μόνο στο νότο της Εγνατίας οδόυ. Δεν γνωρίζουμε αν υπήρχανε ποτέ βλάχικοι οικισμοί στο βόρειο μέρος της Αλβανίας, εκτός από ομάδες που ασχολούνταν με εμπόριο.

Είναι γνωστό πως εκτός από τους ίδιους τους Βλάχους υπάρχουν αρκετοί που παρουσιάζονται να ενδιαφέρονται για τα “βλάχικα πράγματα”. Το να ενδιαφέρονται κάποιοι για μας ή να παρουσιάζονται πως νοιάζονται δεν είναι απαραίτητα κακό. Όταν όμως, παρουσιάζονται να μιλούν και να ενεργούν για μας δίχως εμάς, τότε σίγουρα υπάρχει κάποιο μάλλον σοβαρό πρόβλημα.
Για αυτό κρίνεται αναγκαίο να εξεταστούν και να γίνουν κατανοητά κάποια από τα γεγονότα και τις αναλογίες τους που διέπουν τα “βλάχικα πράγματα” και που θα έπρεπε να γνωρίζουν οι όποιοι ενδιαφερόμενοι και πολύ περισσότερο εμείς οι Βλάχοι.
Τα νούμερα της παλαιότερης και σύγχρονης δημογραφίας των Βλάχων είναι σίγουρο πως κάνουν κατανοητές αυτές τις αναλογίες. Επίσης, θα πρέπει να επισημανθεί και να τονιστεί ιδιαίτερα το γεγονός πως υπάρχουν διαμορφωμένες και αναγνωρίσιμες Βλάχικες Μητροπόλεις και Βλάχικη Διασπορά. Και μόνο η γνώση αυτού του γεγονότος καθιστά τον πρόσφατο πολιτικό χαρακτηρισμό των Βλάχων από την πρόταση 1333 του Συμβουλίου της Ευρώπης ως μία “Διασκορπισμένη Εθνοτική Μειονότητα” τουλάχιστον αποτυχημένο αν όχι άδικο και μάλλον επικίνδυνο για τους Βλάχους.

Αξίζει να αναφερθούν, έστω και επιγραμματικά, οι οικισμοί και οι καλυβικές εγκαταστάσεις που συνοίκησαν ή δημιούργησαν από μόνοι τους οι Γραμμουστιάνοι, δίχως όμως να μπορούμε να τις χρονολογήσουμε με απόλυτη ακρίβεια, καθώς τα κύματα των εξόδων αλληλοδιαδέχτηκαν το ένα το άλλο.
Γραμμουστιάνικα φαλκάρια είχαν κάνει την εμφάνισή τους στο Κρούσοβο και την περιοχή του, προς αναζήτηση θερινών βοσκών, πριν από την εγκατάσταση σε αυτό των εδραίων Νικολιτσιάνων. Αρχικά, όταν το Κρούσοβο μεταμορφωνόταν σε οικισμό με εδραίο βλάχικο πληθυσμό, οι Γραμμουστιάνοι κατοικούσαν σε αυτό μόνο τη θερινή περίοδο. Αργότερα και κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, εγκαταλείποντας τη νομαδοκτηνοτροφία, εγκαταστάθηκαν οριστικά στο Κρούσοβο.