Οι διάφορες μελέτες αναγνωρίζουν το ιστορικό γεγονός πως τα σημερινά βλαχοχώρια και οι εγκαταστάσεις των Βλάχων στην περιοχή του Βερμίου, της Βέροιας και της Νάουσας είναι αποτέλεσμα πληθυσμιακών μετακινήσεων και πως αυτά εδραιώθηκαν και αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, με εναρκτήριο ορόσημο την καταστροφή της Νάουσας στα 1822. Έτσι, γεννάται το ερώτημα για την παρουσία Βλάχων στην περιοχή σε παλαιότερους χρόνους [1]. Ταξιδεύοντας στο παρελθόν, γνωρίζουμε πως δύο αιώνες πριν, κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα, είχε, ήδη, διαμορφωθεί και αναπτυχθεί, στις πλαγιές του Βερμίου, το οικιστικό δίκτυο μίας ομάδας χριστιανικών χωριών που βρίσκονταν σε άμεση σχέση με τη μικρή, αλλά δυναμική και, μάλλον, προνομιούχα, τότε, πολιτεία της Νάουσας, όπως και με το διοικητικό κέντρο της Βέροιας.

Η παρούσα εργασία αποτελείται από δυο αυτοτελή και ανεξάρτητα μέρη: Το πρώτο μέρος αφορά το κουδούνι και το δεύτερο τα αυτοσχέδια ηχητικά - μουσικά όργανα, παιδικά ή όχι. Το κουδούνι ανήκει στην οικογένεια των ιδιόφωνων οργάνων και είναι μάλιστα ένα από τα αρχαιότερα, αφού χρησιμοποιείται ήδη από την εποχή του Χαλκού! Θεωρείτο πως ο ήχος του κουδουνιού είχε μαγικές προστατευτικές δυνάμεις. Ως εκ τούτου, το χρησιμοποιούσαν για να ξορκίσουν ξωτικά και κακά πνεύματα, για να προστατέψουν ζώα και ανθρώπους από ασθένειες και βασκανίες, καθώς και σε μυστικιστικές τελετές και για να προφυλάξουν ναούς και ιερούς χώρους. Με τα χρόνια όμως, το κουδούνι έχασε σιγά-σιγά τις υπερφυσικές του ιδιότητες και κατέληξε απλό ηχητικό αντικείμενο - εργαλείο που βοηθάει τον τσοπάνη να βρίσκει το κάθε ζώο του κοπαδιού του. Παρ’ όλα αυτά, διατηρεί ακόμα την παλιά του φύση σε διάφορα έθιμα και δρώμενα της Ελλάδας.

Η φωτογραφική «συλλογή» online στο Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα

Το σύνολο των φωτογραφιών που συλλέχθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν στις εκδόσεις της εργασίας «Μελέτες για τους Βλάχους», στα ελληνικά και τα αγγλικά, παραχωρήθηκε στο Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη, ως μία ελάχιστη ένδειξη ευγνωμοσύνης για την αρωγή που μου προσφέρθηκε κατά τη διάρκεια της έρευνας. Οι φωτογραφίες προέρχονται από οικογενειακά αρχεία, προσωπικές συλλογές, συλλογές πολιτιστικών συλλόγων και δημοσιεύσεις σε εργασίες άλλων μελετητών. Τα ονόματα, η προέλευση, οι πηγές και πολλές φορές και οι πρωταρχικοί καλλιτεχνικοί δημιουργοί των φωτογραφιών καταγράφονται αναλυτικότερα στις εκδόσεις της σειράς «Μελέτες για τους Βλάχους».

Πόσο λίγο ταξιδεύουμε στὰ Βαλκάνια!! Κιὅμως ὅσοι εἶχαν τὴν ἔμπνευση καὶ τὴν περιέργεια νὰ περιηγηθοῦν ἢ κι ἁπλῶς νὰἐπισκεφθοῦν τὴν κεντρικὴ Μακεδονία κιἰδίως τὰ μέρη γύρω στὶς μεγάλες λίμνες τῆςἈχρίδας, τῆς Πρέσπας, τῆς Καστοριᾶς, τοῦὈστρόβου, καθὼς καὶ τῆς Μαλίκης, αἰσθάνθηκαν μίαν ἀπὸ τῆς ζωηρότερες καὶ βαθύτερες ἐκπλήξεις. Οἱ περιοχὲς αὐτές, μὲ τὰ καταγριὰ καὶ γραφικὰ βουνά, μὲ τὶς ἀπότομες κι ἀπρόσιτες κλεισοῦρες, μὲ τὰ φαράγγια, μὲ τὶς πρόσχαρες κοιλάδες, μὲ τὶς πηγές, μὲ τὰποτάμια καὶ πρὸ πάντων μὲ τὶς ἐξαίσιες λίμνες τους, ἀποτελοῦν τὰμαγευτικότερα τοπία τῆς Βαλκανικῆς κι ἴσως καὶ τῆς Εὐρώπης. Ἡ Ἀχρίδα εἶναι μία ἀπὸ τὶς ὡραιότερες λίμνες τοῦ κόσμου καὶ μονάχα μὲ κείνη τῆς Γενεύης μπορεῖ νὰ παραβληθεῖ.
Τὰ νερὰ τῆς εἶναι τόσο διάφανα καὶ κρυστάλλινα, ἑνὸς τέτοιου ἀσπρογάλαζου χρωματισμοῦ, μ’ ἀποχρώσεις, ποῦ κάθε στιγμὴ κιἀλλάζουν, ὥστε ὅλοι ὅσοι τὴν περιηγήθηκαν ἔμειναν σὰ σαστισμένοι ἀπὸ τὴνἀνείπωτη γοητεία της. Ἀπὸ τοὺς δικούς μας ὁ Καρμίτσης ὁ Δήμιτσας κι ἄλλοι·ἀπὸ τοὺς ξένους ὁ Πουκεβίλλ, ὁ Μπωζούρ, ὁ Ἀμὶ Μπουέ, ὁ Χᾶν  κι ἄλλοι δὲν βρίσκουν λέξεις γιὰ νὰ τὴν ὑμνήσουν. Ἀλλὰ καὶ τὰ γύρωθε λεκανοπέδια κι οἱπλαγιὲς τῆς περιοχῆς αὐτῆς προσφέρουν μίαν ἐκπληκτικὴ θέα στὸν ἐπισκέπτηἢ τὸ στρατοκόπο, ποῦ δὲν περιμένει ποτὲ πὼς ἐκεῖ ψηλὰ καὶ σ’ ἕνα ὑψόμετρο, ποὺ κυμαίνεται ἀνάμεσα στὰ 800 καὶ 1000 μέτρα, στὸ κέντρο τῆς Μακεδονίας, μπορεῖ νὰ νοιώσει τόσες συγκινήσεις ποὺ τοῦ δίνει ἡ γύρω θαυμαστὴ φύση.