H Ιεροπηγή ένα χωριό που βρίσκεται βορειοδυτικά της Καστοριάς είναι ένα από τα λίγα βλαχόφωνα χωριά της περιοχής. Οι βλάχοι της Ιεροπηγής ανήκουν στον γενικότερο κλάδο των λεγόμενων αρβανιτοβλάχων που ονομάζονται έτσι γιατί εκτός από τα βλάχικα μιλούσαν και τα αλβανικά πιθανόν λόγω της γειτνίασής τους με αλβανόφωνους πληθυσμούς.
Κάποτε μπορούσαν να είναι και τρίγλωσσοι και τότε μιλούσαν εκτός από την βλάχικη, την αλβανική και την ελληνική. Η περιοχή της καταγωγής τους είναι το βορειότερο τμήμα της Ηπείρου στην σημερινή Νότιο Αλβανία, και κυρίως η περιοχή της Κολόνια γι’αυτό ονομάζονται και Κολονιάτες. Οι Αρβανιτόβλαχοι αποτελούν έναν από τους κλάδους των Αρωμούνων βλάχων. Οι άλλες ομάδες στις οποίες αναφέρεται και ο George Marcu στην μελέτη-συλλογή του Folklor Muzical Aroman (Marcu 1977,13-14), είναι οι Πινδικοί και οι Μοναστηριώτες βλάχοι. Οι Αρβανιτόβλαχοι αλλά και οι βλάχοι της Πινδου δεν αυτοπροσδιορίζονται ως «βλάχοι», αλλά ως «Αρ’μάνοι». Ειδικότερα, οι Βλάχοι της Πίνδου αυτοπροσδιορίζονται ως «Armînu» ενώ οι Αρβανιτόβλαχοι αυτοπροσδιορίζονται με την παραλλαγή της ίδιας ονομασίας ως «Rîmăn».
Τραγούδια - Χοροί
Τα κάτωθι τραγούδια τραγουδιούνται και χορεύονται χωρίς συνοδεία οργάνων,στα πανηγύρια των Αγίων Αποστόλων, της Αγίας Παρασκευής και στο τριήμερο της Παναγίας, τον δεκαπενταύγουστο.
(Οι στίχοι των τραγουδιών ελήφθησαν από το ομότιτλο CD του Συλλόγου Αβδελιωτών «Η Βασιλίτσα».)
Το Ηπειρώτικο Πολυφωνικό Τραγούδι αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες μουσικές φόρμες στην Ανατολική Μεσόγειο και στα Βαλκάνια αλλά και στο παγκόσμιο ρεπερτόριο της Λαϊκής Πολυφωνίας.
Η καταγωγή αυτής της πολυφωνικής φόρμας, παρόλο που η έρευνα δεν έχει καταλήξει ακόμη σε βέβαια συμπεράσματα, πιθανά να ανάγεται σε πολύ παλιές (ίσως ακόμη και προελληνικές) εποχές. Οι μελωδίες των πολυφωνικών τραγουδιών, μαζί με ορισμένα ακόμη της Ηπείρου και της Θεσσαλίας) είναι οι μοναδικές στον ελλαδικό χώρο που έχουν διατηρήσει την ανημίτονη πεντατονική κλίμακα (κλίμακα που αποτελείται από πέντε νότες χωρίς ημιτόνια). Η κλίμακα αυτή, σύμφωνα με κάποιους μουσικολόγους, ταυτίζεται με το δώριο τρόπο των αρχαίων Ελλήνων, την κατεξοχήν «ελληνική αρμονία».
Στο Περιβόλι της Πίνδου κατά το τριήμερο του εορτασμού της Αγίας Παρασκευής (26-29 Ιουλίου), γνωστό με τη βλαχική ονομασία «Στα-Βίνερι», τραγουδούν μέχρι σήμερα μια σειρά από τραγούδια, τα οποία διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες. Της στράτας, χορευτικά και της τάβλας (γλέντι, μουαμπέτι).Μετά το πέρας του γενικού χορού, που συνοδεύει μουσικά η τοπική ορχήστρα σε ρυθμό αργού συρτού στα δύο, με τη δύση του ήλιου οι Περιβολιώτες αναχωρούν απ’ το χοροστάσι «Κ-νικι». Στη διαδρομή από το χοροστάσι «Κ-νικι» προς το «Μισοχώρι», τραγουδούν κάθε απόγευμα κατά το τριήμερο του πανηγυριού μια σειρά από τραγούδια της στράτας. Όταν φτάσουν στο «Μισοχώρι» ακολουθεί γενικός χορός στα τρία με τραγούδι.