Μέχρι και τη δεκαετία του 1960 πολλά Συρρακιωτόπoυλα στον κάμπο της Άρτας είχαν ως μητρική τους γλώσσα τα βλάχικα.
Ιστορίες - γεγονότα
Η 21η Ιουνίου του 1913 αποτέλεσε ορόσημο για τη Μακεδονία αφού μετά την ομώνυμη νικηφόρα σφοδρή μάχη του ελληνικού στρατού κατά των Βουλγάρων στον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο, απελευθερώνεται όχι μόνο η πόλη του Κιλκίς αλλά ταυτόχρονα δέχονται σημαντικότατο πλήγμα οι βουλγαρικές διεκδικήσεις επί της ελληνικής Μακεδονίας.
Ένα περίπου μήνα αργότερα, στις 28 Ιουλίου του 1913, στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας μια άλλη μάχη δίνονταν, διπλωματική αυτή τη φορά, η οποία θα καθόριζε και τη τύχη της Μακεδονίας που γεωγραφικά θα φθάσει έως και το Νέστο ποταμό. Πρωταγωνιστές αυτής της μάχης εκτός των Βουλγάρων, Σέρβων και Ρουμάνων,(οι οποίοι φιλοξενούσαν και τη συνδιάσκεψη) στο μεν προσκήνιο, ο τότε πρωθυπουργός και αρχηγός της ελληνικής διπλωματικής αποστολής Ελευθέριος Βενιζέλος, στο δε παρασκήνιο ένας ελληνόβλαχος από το ηρωικό Κρούσοβο [1], ιστορικό προπύργιο του βλαχόφωνου ελληνισμού στη Πελαγονία της σημερινής Π.Γ.Δ.Μ.
Η βλάχικη οικογένεια των Δεληγιανναίων
Ο μεγαλύτερος των αδελφών « Τσαπαίων », Ιωάννης Δεληγιάννης, οπλαρχηγός του Μετσόβου, φέρεται να είναι ο καταγγείλας , κατά το έτος 1808, (όπως αναφέρει ο Αραβαντινός) στον Αλή-πασά, τον αείμνηστο Παπα-Θύμιο Βλαχάβα και τους υπόλοιπους συνωμότες, όντας τότε προσκυνημένος. Είθιστο εκείνη τη μαύρη περίοδο, όσοι έπαιρναν το χρίσμα του αρματολάρχη από τον Αλή-πασά, να είναι προσκυνημένοι. Δολοφονήθηκε στα Γιάννενα το έτος 1827, από έναν Αλβανό προύχοντα, ο οποίος τον μισούσε για το θάνατο του ανεψιού του που είχε συμβεί στο Μέτσοβο, όταν ο Δεληγιάννης απέκρουσε τον Μπράχο Νεπράβιστα που οδηγούσε χιλιάδες ληστών Αλβανών, λιποτακτών εκ Θεσσαλίας, που αποσκοπούσαν στην κατάληψη και λεηλασία της πόλεως του Μετσόβου.
Όταν το 1854 οι Ρώσοι άρχισαν να τρώγονται με λύσσα με τους Τούρκους για τη θάλασσα της Κριμαίας φάνηκε ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή για να ξεσηκωθούν οι ακόμη υπόδουλες ελληνικές περιοχές. Οι οπλαρχηγοί στην Ήπειρο στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία σχεδίασαν το πρόγραμμα της επίθεσης και άρχισαν ένας ένας να σηκώνουν τις αντάρτικες σημαίες.
Όλα αυτά συνέβαιναν προς το τέλος της Άνοιξης την εποχή που οι Βλάχοι της Μακεδονίας αφήνουν τα χειμαδιά στη Θεσσαλία και αρχίζουν να ανηφορίζουν μαζί τα τσελιγκάτα τους ( δηλαδή τα γιδοπρόβατα, τις γυναίκες, τα παιδιά τα σκυλιά και τα παραπαίδια) στα βλαχοχώρια της Πίνδου. Ο επαναστατικός αναβρασμός τους πέτυχε στο δρόμο και συγκεκριμένα όταν έφταναν στα χωριά που βρίσκονται κοντά στον Τύρναβο και στην Ελασσόνα.