Άμεσα αποδέχθηκα την πρόταση του Χρήστου Φώτου - Πίνα να διαβάσω και να προλογίσω το βιβλίο του «Κεφαλόβρυσο Πωγωνίου. Οι Βλάχοι, το Μιτζηντέη και οι οπλαρχηγοί Πιναίοι». Η άμεση αντίδραση οφειλόταν σε συναισθηματικούς λόγους.
Εκτιμώ το ήθος του συγγραφέα και τον διακριτικό τρόπο, με τον οποίο επικοινωνεί.
Όμως, το πιο ισχυρό ερέθισμα είναι η ερευνητική και κοινωνική σχέση μου με το χωριό του, το Σέσκλο Μαγνησίας, το οποίο συστηματικά ερεύνησα, σε συνεργασία με τον τότε Δήμο Αισωνίας. Προϊόν της έρευνας ήταν ένα βιβλίο1, στο οποίο ειπώθηκαν αρκετά πράγματα για το Σέσκλο του 20ου αιώνα και τον περιπετειώδη βίο των Ριμένων / Αρβανιτόβλαχων, ώσπου να εγκατασταθούν μόνιμα στο χωριό, με τελική κατάληξη τη μεταπολεμική βλαχοποίηση του χωριού, καθώς οι παλιοί γκρέκοι μετακινήθηκαν στον Βόλο και αλλαχού. Το Σέσκλο έγινε, έκτοτε, μια από τις μικρές πατρίδες που τις κουβαλώ, μιας και έχουν επηρεάσει και τον τρόπο σκέψης μου.
Παρακολουθώ την ιστορία των Ριμένων / Αρβανιτόβλαχων από τότε που πρωτόπιασα στα χέρια μου τη μελέτη «Οι Βλάχοι της Πίνδου» του Κώστα Κρυστάλλη, στην οποία ο συγγραφέας ασχολείται πρώτα με τους Καραγκούνους, όπως ο ίδιος αποκαλεί τους Ριμένους / Αρβανιτόβλαχους2. Διάβασα επίσης τον διάλογο του Κρυστάλλη με τον Χρήστο Χρηστοβασίλη, που προκάλεσε η δημοσίευση.
Όλα αυτά αποτέλεσαν δευτερογενείς παράγοντες όταν άρχισα να διαβάζω τη μελέτη του Χρήστου Φώτου. Η πρόσθεση του επιθέτου «Πίνας» δηλοποιεί την απόφασή του να ενεργοποιήσει την ιστορική κληρονομιά και την οικογενειακή μνήμη που τον συνδέει προσωπικά - αλλά και συνολικά τους ΒλαχοΣεσκλιώτες - με μια ιστορική οικογένεια, η οποία πρωταγωνίστησε στον αντιοθωμανικό αγώνα στο επαναστατικό κίνημα του Λυκουρσίου του 18783. Εκεί οι Πιναίοι πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος αλλά και υπέστησαν βαρύτατη οικονομική βλάβη, υποτάσσοντας το δικό τους όφελος στο επαναστατικό όραμα.
Ο Χρ. Φώτου με εξέπληξε με τη μελέτη του. Έχει εργαστεί με συστηματικότητα και συνέπεια επιστημονική αποφεύγοντας τις υπερβολές και τις παγίδες της ευκολίας και της ατεκμηρίωτης εξιστόρησης. Έχει μελετήσει σε βάθος και με πρόθεση να διασταυρώσει τις πηγές του.
Το βιβλίο αποτελείται από πέντε μέρη, στα οποία αναφέρεται στους Βλάχους της Βορείου Ηπείρου με αναφορά στο χώρο και την κοινωνική τους οργάνωση, καθώς και στην πολιτισμική (ήθη και έθιμα) και επαγγελματική τους συμπεριφορά. Επιμένει -και σωστά- στην αποτύπωση των εξαμηνιαίων κτηνοτροφικών διαδρομών, γεγονός που φωτίζει και μέρος της πληθυσμιακής διασποράς των Ριμένων / Βλάχων. Χρήσιμο είναι να γίνει μνεία στο τατουάζ στους Ριμένους, μια πολιτισμική πρακτική, και πώς αυτή συνδέεται με το πολιτισμικό τους σύστημα. Πρόκειται για ένα μοτίβο υπαρκτό, το οποίο νοηματοδοτείται διαφορετικά -αναμενόμενο- στην εποχή μας.
Το δεύτερο μέρος εστιάζει στη Μοσχόπολη, μια σημαντική πόλη, της οποίας η καταστροφή τροφοδότησε πολλαπλές μετακινήσεις πληθυσμών. Αν η Μοσχόπολη είναι το απολεσθέν καύχημα των Ριμένων / Βλάχων, το Μιτζηντέη γίνεται η κοινότητα μνημονικής αναφοράς, καθώς είναι η υλική, απτή ιστορική πραγματικότητα ως τα σήμερα (τρίτο μέρος). Η μάχη στο Λυκούρσι και η ήττα των επαναστατημένων φέρει στην επιφάνεια τους Πιναίους που λειτουργούν για τους Σεσκλιώτες ως αρχετυπικές μορφές, ιδρυτικές για την ομάδα των Ριμένων που εγκαταστάθηκαν στο Σέσκλο (τέταρτο μέρος).
Το βιβλίο του Χρήστου Φώτου είναι μια έντιμη και συστηματική προσπάθεια για την κατανόηση της τοπικής ιστορίας και για να αναδειχθούν εκείνες οι ιδιαιτερότητες που συγκροτούν την ολότητα των Βλαχόφωνων και την ιστορική τους παρουσία στην κάθετο που συνδέει τη Βόρειο Ήπειρο με τη Θεσσαλία. Ανασυγκροτείται το δίκτυο πληθυσμιακών μετακινήσεων, το οποίο μπορεί να εμπλουτιστεί.
Ευάγγελος Αυδίκος
Ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
1. Ευάγγελος Γρ. Αυδίκος, Σέσκλο Μαγνησίας. Οικονομικές, Κοινωνικές και Πολιτισμικές αντιθέσεις και αλλαγές. Δήμος Αισωνίας, Βόλος 2010.
2. Στο εξής θα τους αποκαλώ «Ριμένους/ Βλάχους», χαρακτηρισμό που οι Σεσκλιώτες επιλέγουν για τον αυτοπροσδιορισμό τους. Ο όρος «Ριμένοι» έχει ιστορική αναφορά, ενώ ο χαρακτηρισμός «Βλάχοι» τους εντάσσει στην ευρύτερη ομάδα των Βλαχοφώνων, γεγονός που αποκαθιστά και το πλαίσιο της συζήτησης.
3. Ο Κρυστάλλης έγραψε το ποίημα «Η εν Λυκουρσίω μάχη», της οποίας παραθέτω την πρώτη στροφή (για όλα αυτά στα ΑΠΑΝΤΑ του Κρυστάλλη που εκδίδονται, το ερχόμενο φθινόπωρο 2023 , από τις εκδόσεις Κ @ Μ. Σταμούλη, με επιμέλεια του υποφαινόμενου).
Ω θυγατέρες του Διός / Και της θεάς εκείνης , /Ωραίας Νοημοσύνης/Τιτάνων θυγατρός./ Προ- στάτριαι των ποιητών / Καλλιπλόκαμαι Μούσαι, / Τα θέλγητρα σεις ούσαι / Των κραταιών θεών.
Κεφαλοβρυσο Πωγωνίου. Οι Βλάχοι, το Μιτζηντέη και οι οπλαρχηγοί Πιναίοι
Χρήστος Φώτου - Πίνας
Ιωάννινα, 2023
ISBN: 978-618-00-4680-9
Όποιος ενδιαφέρεται για το βιβλίο μπορεί να το προμηθευτεί είτε στον Βόλο από το βιβλιοπωλείο «ΗΛΙΟΣ» στην οδό Παύλου Μελά 25Α, τηλ. 2421076424,
είτε στα Ιωάννινα, από τον εκδοτικό οίκο "Εκδόσεις Ελ. Θεοδωρίδη", στην οδό Γαριβάλδη 10, και στο τηλ. 2651077358 για τηλεφωνικές παραγγελίες.
