(ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΗ ΕΚΠΟΜΠΗ)
Κυρίες και Κύριοι, αγαπητοί ακροατές της ΕΡΑ ΒΟΛΟΥ, Χρόνια πολλά.
Είμαι ο Σπύρος Τσιανάκας, Πρόεδρος του Λαογραφικού Συλλόγου Βλάχων Βόλου και μαζί μου είναι η κυρία Ελένη Κατσώρα, Φιλόλογος και μέλος του Δ.Σ. του συλλόγου. Θα ήθελα να ευχαριστήσω την ΕΡΑ Βόλου για αυτή την ευκαιρία που μας δίνει να κάνουμε την δική μας εκπομπή, μέσα από τον επιτυχημένο θεσμό «Κάνε την εκπομπή σου». Την τεχνική επιμέλεια της εκπομπής την έχει ο κύριος Γιάννης Δημάκος.
Μουσική, Τράσιας Φώτης ''ΣΟΦΙΑ'' (4,10)
Κυρίες και Κύριοι, η σημερινή εκπομπή είναι αφιερωμένη στην Επανάσταση του 1821 και στην συμβολή των βλαχόφωνων Ελλήνων για την ανεξαρτησία του Έθνους. Η Επανάσταση του 1821 είναι ένα αθάνατο σύμβολο τόσο για εμάς τους Έλληνες όσο και για όλο τον κόσμο. Συμβολίζει το Άφθαρτο του Πνεύματος και του Πολιτισμού.Ένας λαός, ένα σύνολο ανθρώπων με κοινή γλώσσα και ταυτόσημες αντιλήψεις για τον κόσμο, τη ζωή και την πορεία στην Ιστορία, που κατοικεί σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό σημείο του κόσμου, έζησε για αιώνες ολόκληρους κάτω από την εξουσία ενός άλλου λαού με τελείως διαφορετική πολιτισμική και συλλογική ταυτότητα και χαρακτήρα και παρ΄ όλα αυτά αξίωσε ξανά την ελεύθερία του, να ορίζει μόνος του τη μοίρα του πάνω στις βάσεις και στις αξίες που έθεσαν οι πρόγονοί του.
Η παράδοση και ο Ελληνικός Πολιτισμός δεν αφομοιώθηκε, δε συρρικνώθηκε, ούτε εξαφανίστηκε. Μετασχηματίστηκε, εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο, ενέπνευσε και επλουτίστηκε, διαχύθηκε παντού και επέστρεψε αυθεντικός και αναλλοίωτος με την ίδια ζωντάνια στον τόπο καταγωγής του, για να γίνει το θεμέλιο για την ταυτότητα σε έναν εν πολλοίς «ξεγραμμένο» λαό, όπως τα εξωτερικά φαινόμενα έδειχναν.
Οι Έλληνες της εποχής εκείνης με τις μικρότητες, τα πάθη, τους φόβους, τα ελαττώματα, τις αβεβαιότητες και την πολύχρονη οπισθοδρόμηση στην οποία, χωρίς τη θέλησή τους, είχαν υποβληθεί, κατόρθωσαν τελικά και έπραξαν κατορθώματα και έφεραν τελική έκβαση πολύ ανώτερη του μεγέθους που έδειχναν ότι είχαν. Έγραψαν Ιστορία και γράφτηκαν στην Ιστορία.
Το 1821 για να ελευθερωθούμε από τους καταπιεστές μας και να αποκτήσουμε ξανά το δικαίωμα να ορίζουμε μόνοι μας τη μοίρα μας , χρειαστήκαμε
την αρετή ενός Αλέξανδρου Υψηλάντη, τη σύνεση και τη σοφία ενός Κολοκοτρώνη, τη διαύγεια και την αρμονία του πνεύματος ενός Ρήγα Φεραίου,
την αυταπάρνηση ενός Παπαφλέσσα, την ικανότητα και την τόλμη ενός Κανάρη και ενός Μιαούλη, την υπομονή και την αλύγιστη επιμονή ενός Κίτσου Τζαβέλλα, την ταγμένη στην υπηρεσία μεγάλου σκοπού ανδρεία ενός Οδυσσέα Ανδρούτσου, τη φιλοπατρία και τη θυσία ενός Αθανάσιου Διάκου και ενός Καραϊσκάκη, και την πίστη στο δίκαιο ενός Παλαιών-Πατρών Γερμανού και ενός Μακρυγιάννη.Άραγε αυτές οι αξίες υπάρχουν σήμερα?
Μουσική: ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΚΑΚΑΡΑΝΤΑΣ (4,01) ΦΩΤΗΣ ΤΡΑΣΙΑΣ
Ιστορικό τραγούδι. Αναφέρεται σε έναν από τους καπεταναίους Βλάχους της περιοχής Φράσαρης τον Νάκη Κακαράντα ο οποίος μετέφερε μετά την καταστροφή των Βλάχικων εγκαταστάσεων στις περιοχές του Νταγκλί και Κολώνιας Βορείου Ηπείρου, έναν μεγάλο αριθμό Φρασαριωτών Βλάχων στον κάμπο της Θεσσαλίας για τη διάσωση τους. Έδρασε κυρίως στην περιοχή ανατολικού Ζαγορίου όπου και σκοτώθηκε μαχόμενος.
Αγαπητοί ακροατές στην συνέχεια θα αναφερθούμε στην πολύπλευρη και πολυδιάστατη συμβολή των βλαχόφωνων Ελλήνων για την προετοιμασία και διεξαγωγή του μεγάλου αγώνα της εθνικής μας παλιγγενεσίας. Όταν γίνεται αναφορά στην εθνική προσφορά των Βλάχων, η έμφαση δίνεται στο πλήθος των μεγάλων Βλάχων ευεργετών και στα ονόματα οπλαρχηγών και κλεφταρματολών. Δικαιολογημένα αναφέρεται η άποψη ότι «οι Βλαχόφωνοι αρχίζουν τον αγώνα της ανεξαρτησίας. Εφεξής, αυτοί παρέχουν στην Ελλάδα περίφημους αρχηγούς. Οι δε Βλάχοι με τις δωρεές τους συμβάλλουν την εξάπλωση της Μεγάλης Ιδέας...»
Η εθνική προσφορά των Βλάχων, όμως, δεν εξαντλείται στα γνωστά πρόσωπα, υπάρχει μια στρατιά Βλάχων πνευματικών ανθρώπων και αγωνιστών, τα ονόματα των οποίων μας είναι άγνωστα και φυσικά άγνωστα παραμένουν τα έργα και η προσφορά τους. Οι Βλάχοι, παρά την ντοπιολαλιά τους, κατόρθωσαν σε δύσκολες περιόδους του Ελληνισμού, να διατηρήσουν και να διαδώσουν την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Μοσχόπολης, που με τα σχολεία και την Ακαδημία διατηρεί άσβεστη τη φλόγα του ελληνισμού, με φωτισμένους δασκάλους που αγωνίζονται να διατηρήσουν τα αγαθά του ελληνικού πολιτισμού ιδρύοντας τυπογραφεία, εκδίδοντας βιβλία και παράγοντας δασκάλους και αποστόλους της ελληνικής ιδέας και της ορθοδοξίας. Αυτοί οι άνθρωποι μέσω της διδασκαλίας μεταλαμπαδεύουν στους μαθητές τους και όλες τις καινοτόμες ιδέες της εποχής. Δεν απευθύνονται μόνο στους Έλληνες, αλλά προσπαθούν, όπως έκανε ο βλαχικής καταγωγής Ρήγας Φεραίος, να διαφωτίσουν και τους αλλόγλωσσους λαούς της Βαλκανικής, με στόχο την ενσωμάτωση όλων των Βαλκάνιων στην ελληνική σκέψη.
Μουσική, Ο ΘΟΥΡΙΟΣ ΤΟΥ ΡΗΓΑ ΦΕΡΑΙΟΥ ΜΕ ΤΗ ΧΟΡΩΔΙΑ ΤΟΥ ΣΙΜΩΝΑ ΚΑΡΑ (2,53)
Αξιοθαύμαστη ήταν η επίδοση των Βλαχοφώνων και στον τομέα της παιδείας. Οι ίδιοι με τις δραστηριότητες και το κύρος, εργάζονται διακριτικά προς όφελος της υπόδουλης Ελλάδας και εμπνέουν το σεβασμό για το Ελληνικό όνομα. Η πνευματική διαδικασία μέσω της παιδείας, των εκδόσεων, των εφημερίδων θα αποτελέσει τη βάση για τον ένοπλο αγώνα που θα ακολουθήσει. Μεγάλο ρόλο έπαιξαν οι ελληνικές παροικίες της Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Βιέννη, η Βουδαπέστη, το Βουκουρέστι, η Τεργέστη, το Σεμλίνο, η Λειψία κ.ά., στις οποίες κυρίαρχος είναι ο ρόλος των Βλαχόφωνων Ελλήνων. Εκεί ασπάζονται τα νέα μηνύματα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, ιδρύουν σωματεία, εκδίδουν βιβλία και εφημερίδες και συστήνουν εταιρείες.
Επισκέπτονται συχνά τη σκλαβωμένη πατρίδα, ιδρύουν σχολεία και μεταφέρουν σ’ αυτήν τις καινούριες ιδέες. Δεν υπάρχει βλαχοχώρι που να μη δέχτηκε τα σπέρματα του Διαφωτισμού από τα ξενιτεμένα παιδιά του. Δεν υπάρχει Βλάχος αγωγιάτης που να μη μετέφερε μαζί με τα εμπορεύματά του και τις νεοτερικές ιδέες. Κορυφαία προσωπικότητα σ’ αυτή τη διεργασία είναι ο Ρήγας Φεραίος, ο οποίος έριξε τον σπόρο της επανάστασης με τη Χάρτα, τις μεταφράσεις και τα διαποτισμένα με τις ιδέες του Διαφωτισμού έργα του. Ανάλογο ρόλο στην ψυχολογική προετοιμασία των υπόδουλων Ελλήνων έπαιξαν με τα έργα τους, πρωτότυπα και μεταφρασμένα, ο Θεόδωρος Καβαλλιώτης και ο Δημήτριος Δάρβαρης.
Και στον ένοπλο αγώνα του 1821 η προσφορά των Βλάχων υπήρξε αποφασιστική. Τα βουνά της Ηπειροθεσσαλίας και Μακεδονίας στάθηκαν το λίκνο των κλεφταρματολών και των άλλων επαναστατικών ομάδων, προσφέροντάς τους τις κατάλληλες γεωγραφικές συνθήκες επιβίωσης. Ένα ακόμη στοιχείο για τη στήριξη ενός ένοπλου αγώνα είναι η δυνατότητα ενός τόπου να προσφέρει τροφή και ανθρώπινο δυναμικό για την επάνδρωση και διατήρηση των ένοπλων σωμάτων. Αυτές τις δυο προϋποθέσεις εκπληρώνουν στον ελληνικό χώρο κυρίως οι νομαδικοί ποιμενικοί πληθυσμοί των Βλάχων, που κατοικοεδρεύουν στα ψηλά βουνά, διαθέτουν τροφή, μεταφορικά μέσα και ανθρώπινο δυναμικό για τη σύμπηξη επαναστατικών ομάδων. Αυτοί οι πληθυσμοί διέτρεφαν, απέκρυβαν και πληροφορούσαν κλεφταρματολούς και ληστές που αποτελούσαν την μοναδική ένοπλη δύναμη του σκλαβωμένου ελληνισμού.
Όλα αυτά συνετέλεσαν στην ανάδειξη ενός αριθμού αξιόλογων οπλαρχηγών που διεδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στα επαναστατικά κινήματα και ανέδειξαν ορισμένα γεωγραφικά διαμερίσματα, όπως την περιοχή του Ολύμπου και της Δυτικής Μακεδονίας, σε ενδιαιτήματα και φυτώρια επαναστατών.
Πολύ σύντομα, μετά την τουρκική κατάκτηση, εμφανίζεται ο θεσμός των αρματολικίων, που αποτελούσαν συνέχεια της παράδοσης από την εποχή των Μακεδόνων βασιλέων με τις συνοριακές φρουρές κατά των Ιλλυριών και Θρακών, των Ρωμαίων με τα praesidia armata και τα auxilia, των Βυζαντινών με τους ακρίτες. Το προσωνύμιο αρματολός είναι λατινόφωνη βλάχικη: armatul, που σημαίνει ο οπλισμένος. Από κει πέρασε στην ελληνική γλώσσα η λέξη άρματα, δηλαδή όπλα, που είναι αμιγώς λατινική.
Τη μοναδικότητα και αξεπέραστη ανδρεία των Αρμάνων, διασώζει ευλαβικά και αυθεντικά η συλλογική μνήμη του Γένους στα δημώδη τραγούδια:
Ώσε να στρώσει ο Κωνσταντής
κι Αλέξης να σελώσει
ευρέθη το Βλαχόπουλο
στον μαύρο καβαλάρη
Στο έμπα μπήκε σαν αϊτός
Στο ξέβγα σαν πετρίτης
Στο έμπα χίλιους έκοψε
Στο ξέβγα δυο χιλιάδες
Και στο καλό το γύρισμα
Κανέναν δεν αφήνει.
Όταν, ωστόσο, οι Οθωμανοί επιδρομείς επεκράτησαν και η Πόλη έπεσε, οι Βλάχοι δεν υπετάγησαν. Προκειμένου να διαφυλάξει την ειρήνη και την παραγωγή στα εύφορα νέα τιμάριά του, ο νικητής σουλτάνος τούς παρεχώρησε ευθύς αμέσως το εξαιρετικό προνόμιο, να φέρουν όπλα, να αυτοδιοικούνται, και να υπάγονται απ’ ευθείας στην εκάστοτε Βαληντέ Σουλτάνα, στην οποία πλήρωναν μειωμένους φόρους.
Μουσική, Ρεμένα (φαρσιρότα) λιά μουσιάτα (3,56) Βαγγέλης Τόρης
Οι αετοφωλιές τους στα ψηλά βουνά, όπου αποσύρθηκαν, κηρύχθηκαν άβατες. Εκστρατεύοντας να αλώσει τη Βιέννη, ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής (1520-1566), θέλει να έχει τα νώτα του ασφαλή και τις γραμμές των επικοινωνιών του ελεύθερες. ΄Ετσι, αναθέτει στους Βλάχους την αποστολή που ανέκαθεν εκτελούσαν στην Αυτοκρατορία: τη φύλαξη των βασιλικών οδών, των κλεισωρειών και των αμάχων αγροτών. Με επίκεντρο τα βλαχοχώρια, ιδρύει τα πρώτα δεκαπέντε αρματολίκια:
Καστανιάς στο Βέρμιο, Σερβίων στα Χάσια, Γρεβενών, Ασπροποτάμου, Μαλακασίου και Γαρδικίου-Λιδωρικίου στην Πίνδο, Μηλιάς, Τεμπών και Ελασσόνος στον ΄Ολυμπο, Ανασελίτσας, Αγράφων, Βάλτου και Ξηρομέρου, Πατρατζικίου σε Βελούχι-Θερμοπύλες, Μαυροβουνίου και Κάρλελι.
Περιώνυμοι Βλάχοι αρματολοί αναδεικνύονται, στη Μηλιά οι Λαζαίοι, οπου σε αυτούς αναφέρετε και το δημοτικό τραγούδι:
Τρία πουλάκια κάθουνται στον Έλυμπο στην ράχη.
Το ΄να τηράει τα Γιάννινα, τ’ άλλο την Κατερίνα,
το τρίτο το καλύτερο μοιρολογάει και λέει:
«Τι ΄ν’ το κακό που πάθαμε, οι μαύροι οι Λαζαίοι!
Μας χάλασε ο Βελή-πασάς, μας έκαψε τα σπίτια,
μας πήρε τις γυναίκες μας, μας πήρε τα παιδιά μας!
στον νότιο ΄Ολυμπο ο Πάνος Τσάρας και ο θρυλικός γιος του Νικοτσάρας, στα Τέμπη, με έδρα τη Ραψάνη, οι Τζαχειλαίοι, στον Τύρναβο ο Τζίμας, στα Σέρβια οι Μπιζιωταίοι, στα Γρεβενά, ο Γιάννης Πρίφτης –στα βλάχικα ο γιος του παπά- και οι Ζιακαίοι στον Ασπροπόταμο, ο Νικόλαος Στορνάρης και ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος, που υπερασπίσθηκαν το Μεσολόγγι, στα ΄Αγραφα, οι Μπουκουβαλαίοι με γενάρχη τον μυθικό Γερο-Δήμο του δημοτικού τραγουδιού, ο Γιαννάκης Ρόγκος, αρχιστράτηγος του Ιερού Αγώνος και ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, οι Βλαχαβαίοι των Χασίων, στον Βάλτο οι Στράτοι και οι Σταθά, στο Καρπενήσι οι Βλαχόπουλοι κι ο Σιαδήμας, στη Βόνιτσα οι Γριβαίοι, οι Δράκοι και ο Τζιώγκας, από το Πισοδέρι ο Νικόλαος Κασομούλης, βλαχόφωνος ιστορικός του Αγώνος.
Κοντά σ’ αυτούς υπάρχει και ένας μακρύς κατάλογος μικρότερων και άγνωστων σε μας αγωνιστών που προσέφεραν το αίμα και τις περιουσίες τους στον ένοπλο αγώνα κατά των Τούρκων. Αυτοί σηκώθηκαν πρώτοι όταν σήμανε Εθνεγερσία. Αυτοί, από τη Μακεδονία, έτρεξαν στο πλευρό του Αλεξάνδρου Υψηλάντη. Στη Μονή του Σέκου υπερασπίσθηκαν μέχρι θανάτου οι Βλάχοι στρατηγοί του Πρίγκηπος, εθνομάρτυρες Γεωργάκης Ολύμπιος από το Βλαχολείβαδο και Γιάννης Φαρμάκης από το Μπλάτσι.
Στο Σούλι βγαίνει ο Αυγερινός
Παραδοσιακό τραγούδι από την περιοχή του Σουλίου στη Θεσπρωτία. (3,34) Ερμηνεύει ο Παπαναστάσης, εξαιρετικός ερμηνευτής, καταγόμενος από το Ζωτικό Λάκκας Σουλίου.
Κυρίες και Κύριοι, αγαπητοί ακροατές της ΕΡΑ , το αφιέρωμα αυτό , είναι το ελάχιστο που μπορούμε να προσφέρουμε για να αποδώσουμε φόρο τιμής στους γνωστούς και άγνωστους Ήρωες τηςΕπαναστάσεως του '21.Στους ανθρώπους αυτους οφείλουμε την ελευθερία μας. Ας ανατρέξουμε λοιπόν στο Πάνθεον των αθανάτων και ας τους γνωρίσουμε μέσα από τα ηρωικά κατορθώματα τους , όλοι ήσαν ΕΛΛΗΝΕΣ και έδωσαν το αίμα τους για την ελευθερία, εμείς εδώ θα αναφερθούμε εν΄ συντομία στους Αρμάνους ήρωες της Παλιγγενεσίας
Σταθάς Γιάννης (1758-1812). Γιος του θρυλικού Δήμου Σταθά, ο οποίος έδρασε κατά το 18ο αιώνα. Το 1807 μαζί με τον Νικοτσάρα κι άλλους Βλάχους καπετάνιους κατέφυγε στη Σκιάθο, όπου αρμάτωσε τα περίφημα "Μαύρα Καράβια" τα οποία έκαναν κουρσάρικες επιδρομές κατά των Τούρκων μέχρι τις μικρασιατικές ακτές.
Βλαχάβας Ευθύμιος (1770-1808). Αρματολός των Χασίων. Πρωτοστάτησε γι επανάσταση στη Στερεά συνελήφθη όμως και πέθανε με φρικτά βασανιστήρια από τον Αλή πασά στα Γιάννενα.
Γιωργάκης Ολύμπιος (1772-1821). Επιφανής αρματολός του Ολύμπου και μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Αδελφοποιητός του Καραγεώργη της Σερβίας μετείχε στον εθνικό αγώνα των Σέρβων. Σαν συνταγματάρχης του ρωσικού στρατού πολέμησε τον Μέγα Ναπολέοντα. Μετά την ήττα του Δραγατσανίου (1821), περικυκλώθηκε στη μονή Σέκου από τους Τούρκους, και ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη πέφτοντας ηρωικά με τους συντρόφους του.
Γκαντέλος Ιωάννης. Αγωνιστής από το Μέτσοβο. Συνελήφθη από το Χουρσίτ πασά το 1822 και απαγχονίστηκε στη Λάρισα.
Γρίβας Θεόδωρος (1792-1862). Από τους διαπρεπέστερους και γενναιότερους πρωταγωνιστές της Εθνεγερσίας του ’21 αλλά και όλων των μετέπειτα επαναστατικών κινημάτων στην Ήπειρο και Θεσσαλία.
Διονύσιος ο Σκυλόσοφος. Δεσπότης από την Αβδέλλα επίσκοπος Λάρισας. Υποκίνησε την πρώτη επανάσταση των Ελλήνων κατά των Τούρκων το 1611, και μπήκε στα Γιάννενα με 800 αγωνιστές. Συνελήφθη και γδάρθηκε ζωντανός.
Δούκας Νεόφυτος (1760-1845). Κληρικός και λόγιος, ένας από τους Μεγάλους Διδάσκαλους του Γένους. Διευθυντής της «Αυθεντικής Σχολής» του Βουκουρεστίου και της Ριζαρείου Σχολής. Με τον Καποδίστρια αναλαμβάνει το τυπογραφείο της Αίγινας, ιδρύει τυπογραφεία στην Αθήνα και εκδίδει αξιόλογα φιλολογικά έργα.
Παναγιώτης Ζήδρος (1630-1750). Πρώτος αρματολός της Πίνδου, που κατάγονταν από χωριό της Πίνδου, αλλά είχε ως έδρα του το Λιβάδι Ελασσόνας.
Ζιάκας Γεώργιος (ή Γεροζιάκας). Περίφημος αρματολός από τα Γρεβενά από τους πιο φημισμένους αγωνιστές. Πήρε μέρος στο κίνημα του Ορλώφ το 1769 και προσπάθησε να το αναπτύξει στα Μακεδονικά βουνά. Για εκδίκηση οι Τούρκοι εξαφάνισαν την οικογένεια του και κάψανε όλα τα χωριά της περιφέρειας του. Απόγονοί του οι Γιαννούλας και Θεόδωρος Ζιάκας επίσης ξακουστοί πολεμιστές.
Μουσική, (ΖΙΑΚΑΣ-ΝΙΚΟΣ ΓΚΙΟΥΛΕΚΑΣ) ΧΡΟΝΟΣ (2,48)
Αγαπητοί ακροατές συνεχίζοντας τον μακρύ κατάλογο από το Πάνθεον των αθανάτων για τους ήρωες του ΄21 συναντάμε τους:
Καραϊσκάκης Γεώργιος (1782-1827). Γεννήθηκε σε μία σπηλιά στο Μαυρομμάτι Καρδίτσας. Γιος καλόγριας, και Βλάχος από την μεριά του πατέρα του (από την φάρα του Λάλα Γιώργη της Αιτωλοακαρνανίας). Από τους κορυφαίους στρατιωτικούς ηγέτες της Επανάστασης του ’21.
Κασομούλης Νικόλαος. Από το Πισοδέρι Φλώρινας. Αγωνιστής του 1821, συγγραφέας απομνημονευμάτων και γνωστός ιστορικός του ’21.
Κοσμάς ο Αιτωλός (1714-1779). Ο γνωστός Πατροκοσμάς, ο «Άγιος των Βλάχων». Για πάνω από 20 χρόνια περιδιάβαινε τα χωριά της Στερεάς, της Ηπείρου και της Μακεδονίας, κήρυττε την ορθόδοξη πίστη, δίδασκε τα ελληνικά γράμματα και ίδρυσε πάνω από 230 σχολεία. Άφησε τεράστιο έργο και συνέβαλε αποφασιστικά στην αφύπνιση του Έθνους. Βρήκε μαρτυρικό θάνατο με απαγχονισμό στις 24 Αυγούστου του 1779.
Λιακατάς Γρηγόριος. Οπλαρχηγός και αγωνιστής του 1821. Πολέμησε ηρωικά στην πολιορκία του Μεσολογγίου, όπου και σκοτώθηκε. Το 1926 στήθηκε προτομή του στην πλατεία του Αιτωλικού.
Μπουκουβάλας Δήμος (1715-1780). Γενάρχης της ονομαστής οικογένειας αρματολών από τα Άγραφα. Πήρε μέρος στο κίνημα του 1769. Αρματολός του Βάλτου, θρυλική μορφή της κλεφτουριάς κατά τον 18ο αιώνα. Τον θάνατό του τον ψάλλει ακόμη ο ελληνικός λαός στο δημοτικό τραγούδι: "Εγέρασα μωρέ παιδιά, σαράντα χρόνια κλέφτης".
Νικοτσάρας (από το Νίκος Τσάρας). Περίφημος αρματολός του Ολύμπου ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων. Σκοτώθηκε με ενέδρα κοντά στο Λιτόχωρο.
Μουσική, ΤΙ ΕΧΟΥΝ ΤΗΣ ΖΙΧΝΑΣ ΤΑ ΒΟΥΝΑ (3,39)
Συνεχίζουμε την ανάγνωση των ηρώων του ΄21
Παπαγιάννης-Ζιώγος. Αγωνιστής από το Μέτσοβο, ο οποίος μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και επέδειξε πλούσια δράση. Συνελήφθη από το Χουρσίτ Πασά και κρεμάστηκε στη Λάρισα.
Πρίφτης Γιάννης. Περίφημος αρματολός της Σαμαρίνας. Κυνήγησε το Μέτζο Χούσο παππού του Αλή πασά, από τη Σαμαρίνα μέχρι το Τεπελένι. Τα κατορθώματά του έγιναν δημοτικό τραγούδι.
Ράγκος Ιωάννης (1790-1865). Αρματολός του Βάλτου, μέλος της Φιλικής Εταιρείας και πρωταγωνιστής της Παλιγγενεσίας του ’21.
Στορνάρης (ή Στουρνάρης) Νικόλαος (1775 - 1826). Αρματολός και οπλαρχηγός του 1821, ανήκε σε μια από τις πιο ισχυρές αρματολικές οικογένειες της Δυτικής Στερεάς. Τον Ιούλιο του 1821 επικεφαλής άλλων οπλαρχηγών και κατοίκων της επαρχίας Ασπροποτάμου κήρυξε την Eπανάσταση στην Πόρτα, στην Πρέβεντα, στην Καλαμπάκα κ.α. και σύντομα απέκτησε τον έλεγχο της περιοχής. Το 1823 πήγε στο Μεσολόγγι. Πήρε μέρος στη Συνέλευση των οπλαρχηγών της Δυτικής Στερεάς και εκλέχτηκε μέλος του πολεμικού συμβουλίου. Με την προέλαση του Κιουταχή προς το Μεσολόγγι ανέλαβε την αρχηγία των ενόπλων δυνάμεων της πόλης. Παρέμεινε στο Μεσολόγγι όλο το διάστημα της B΄ πολιορκίας ως επικεφαλής σώματος της Φρουράς και σκοτώθηκε κατά την Έξοδο.
Τζαβελαίοι. Επώνυμο ηρωικής οικογένειας από το Σούλι. Οι Τζαβελαίοι ανέδειξαν περίφημους αγωνιστές όπως τον Λάμπρο, το Φώτο, τον Κίτσο κ.α.
Φαρμάκης Ιωάννης. Επιφανές μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Οπλαρχηγός στον Όλυμπο, στην Ανατολική Μακεδονία και στη Χαλκιδική. Ύστερα από την καταστροφή του Δραγατσανίου κλείστηκε με το Γ. Ολύμπιο στη μονή Σέκου. Αντιστάθηκαν 13 μέρες, όλοι οι σύντροφοί του σφάχτηκαν και αυτός στάλθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου βασανίστηκε και καρατομήθηκε.
Μήσσιος Γκόγκος. Αγωνιστής και ονομαστός αρχιτσέλιγκας. Στις ενέργειές του οφείλει η γενέτειρά του (Περιβόλι) τα προνόμια της αυτοδιοίκησής της.
Η Εθνική Επέτειος της 25ης Μαρτίου είναι ημέρα μνήμης και δόξας για όλες τις Έλληνιδες και τους Έλληνες. Είναι ημέρα υπερηφάνειας για το σθένος και τη δύναμη ψυχής που επέδειξε ο Ελληνισμός.
Μαζί με τη λαμπρή εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, που ταυτίστηκε με την Επανάσταση, η 25η Μαρτίου πρέπει να αποτελεί για μας μίμηση των αρετών των ηρωικών μεγάλων μορφών του 1821.
Κυρίες και Κύριοι, αγαπητοί ακροατές της ΕΡΑ η εκπομπή μας έφτασε στο τέλος της, τα μέλη του συλλόγου μας και το Δ.Σ. σας εύχονται Χρόνια Πολλά.
Μουσική, ΑΛΕΚΟΣ ΚΙΤΣΑΚΗΣ-ΒΛΑΧΟΘΑΝΑΣΗΣ ( 3,10)
Ακούστε όλη την εκπομπή:
Τα τραγούδια της εκπομπής:
1. http://www.youtube.com/watch?v=VjvojygMn4c Τράσιας Φώτης ''ΣΟΦΙΑ'' (3,24)
2. http://www.youtube.com/watch?v=lWU47E_0UZU ιστορικό τραγούδι. Αναφέρεται σε έναν από τους καπεταναίους Βλάχους της περιοχής Φράσαρης τον Νάκη Κακαράντα ο οποίος μετέφερε μετά την καταστροφή των Βλάχικων εγκαταστάσεων (3,24)
3. http://www.youtube.com/watch?v=wuD0-At_Vy0 Ο ΘΟΥΡΙΟΣ ΤΟΥ ΡΗΓΑ (2,50)
4. http://www.youtube.com/watch?feature=fvwp&NR=1&v=A0etzZ5BU4c Εσείς παιδιά Βλαχόπουλα Στα τρία Τραγούδι Ρίτα Αμπατζή Κλαρίνο Νίκος Καρακώσταςη ηχογράφηση έγινε το 1946 (3,17)
5. http://www.youtube.com/watch?v=lR87BR-O3a0 Ρεμένα (φαρσιρότα) λιά μουσιάτα (3,30)
6. http://www.youtube.com/watch?v=TDBxXzdQxPQ Παραδοσιακό τραγούδι από την περιοχή του Σουλίου στη Θεσπρωτία. (3,31)
7. http://www.youtube.com/watch?v=aqRd1UetWcM (ΖΙΑΚΑΣ-ΝΙΚΟΣ ΓΚΙΟΥΛΕΚΑΣ) ΧΡΟΝΟΣ (2,45)
8. http://www.youtube.com/watch?v=mRk2YwhaXCg ΤΙ ΕΧΟΥΝ ΤΗΣ ΖΙΧΝΑΣ ΤΑ ΒΟΥΝΑ (3,36)
9. http://www.youtube.com/watch?v=mGDUMNc6Uhk ΑΛΕΚΟΣ ΚΙΤΣΑΚΗΣ-ΒΛΑΧΟΘΑΝΑΣΗΣ ( 3,10)