Ευαγγέλης και Κωνσταντίνος Ζάππας, οι αναβιωτές των Ολυμπιάδων

Ευαγγελής και Κωνσταντίνος ΖάππαςΗ πορεία
Η ζωή των Ζάππα ήταν περιπετειώδης. Ο Ευαγγέλης Ζάππας γεννήθηκε, το 1800, στο Λάμποβο της Βορείου Ηπείρου. Νεότερος γιος (είχε έναν αδερφό μεγαλύτερο του κατά επτά χρόνια, τον Αναστάσιο, ο οποίος μετανάστευσε στη Μολδοβλαχία), του Βασίλη Ζάππα, σημαντικού τοπικού εμπόρου και της Σωτήρας, το γένος Μέξη. Στο χωριό του διδάχθηκε “...ολίγιστα γράμματα [...] και ταύτα αυτοδιδασκόμενος...”. Εκδηλώνοντας την ανήσυχη και τυχοδιωκτική του φύση εγκατέλειψε σε ηλικία 13 χρόνων την πατρική οικία για να ενταχθεί στη στρατιωτική υπηρεσία του Αλη Τεπελενλη, πασά των Ιωαννίνων. Μετά την εκτέλεση του αλβανού τοπάρχη από τα σουλτανικά στρατεύματα, ακολούθησε το Μάρκο Μπότσαρη στις νότιες ελληνικές επαρχίες. Συμμετείχε σε σειρά μαχών της επαναστατικής περιόδου, ενταγμένος ως κατώτερος αξιωματικός στα σώματα της οικογένειας των Μποτσαραίων και του Νάκου Πανουργιά, κάτω από την αρχηγία του οποίου πήρε το βαθμό του Ταξιάρχου και ανέλαβε τη διοίκηση των Βλαχοχωρίων της επαρχίας Σαλώνων στη Ρούμελη.
Μετά το τέλος των στρατιωτικών συγκρούσεων ο Ευαγγέλης Ζάππας, ως αναγνωρισμένος πια αξιωματικός, είχε τη δυνατότητα να αποκτήσει κτήματα. Αυτός όμως επανήλθε στη γενέτειρα του με στόχο να ασχοληθεί με το εμπόριο.

Εκεί παρέμεινε ελάχιστο χρονικό διάστημα, γιατί οι τοπικές αρχές γνωρίζοντας τη συμμετοχή του στην Επανάσταση, του δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα. Από το Λάμποβο μετοίκησε στη Βέροια, όπου όμως, δεν μπόρεσε να βρει “...τας απολύτως αναγκαίας προς παραγωγήν πλούτου ευκολίας”. Έτσι, προσανατολίστηκε προς τις Παραδουνάβιες Επαρχίες οι οποίες, μαζί με την Αίγυπτο, αποτελούσαν τις μοναδικές περιοχές με ευοίωνες προοπτικές για πλουτισμό. Το 1831 εγκαταστάθηκε στο Βουκουρέστι και αφού αρχικά εξάσκησε το επάγγελμα του εμπειρικού γιατρού - τέχνη που έμαθε στο διάστημα της Επανάστασης - πέτυχε σε σύντομο χρονικό διάστημα να αποκτήσει στενές σχέσεις με εξέχοντα μέλη της ελληνικής παροικίας και της εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Επιδεικνύοντας εξαιρετικές ικανότητες ασχολήθηκε - έχοντας, από το 1835, ως συνέταιρο τον εξάδερφο του Κωνσταντίνο Ζάππα - με την εκμίσθωση και εκμετάλλευση γαιοκτησιών, κερδίζοντας τεράστια ποσά από τη μεγιστοποίηση της γεωργικής παραγωγής.

Το 1844 οι Ζάππες αγόρασαν το περιώνυμο κτήμα Μπροστένι, το οποίο μετέτρεψαν από ζημιογόνο σε “εκ των λίαν προσοδοφόρων κτημάτων”. Ακολουθώντας την τακτική αυτή ο Ευαγγέλης και ο Κωνσταντίνος αγόρασαν και άλλα, με αποτέλεσμα να γίνουν οι μεγαλύτεροι γαιοκτήμονες της Βλαχίας.

Ως κάτοχοι κολοσσιαίας περιουσίας ο Ευαγγέλης Ζάππας και ο εξάδερφος του Κωνσταντίνος απέκτησαν και την ανάλογη κοινωνική εμβέλεια, που τους καθιέρωσε ως ισχυρότατους παράγοντες και επιφανείς προσωπικότητες του Βουκουρεστίου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Τα σπίτια τους στην πρωτεύουσα της Ρουμανίας, αλλά και στα πολυάριθμα υποστατικά τους, ήταν αληθινά παλάτια, ενώ οι ίδιοι ζούσαν “βίον [...] αληθώς μεγαλοπρεπή, αποκλίνοντα μάλιστα κατά τι επί το ηγεμονικώτερον”. Ακόμη είχαν δάση, ατμοπλοϊκή εταιρεία, ξενοδοχείο στο Βουκουρέστι, αγροκτήματα, μύλους και 5 μέγαρα διάσπαρτα στη Ρουμανία.

Το Βουκουρέστι την εποχή των Ζάππα Ξυλογραφία του Φρεντερίκ Σορριέ, 1870
Το Βουκουρέστι την εποχή των Ζάππα Ξυλογραφία του Φρεντερίκ Σορριέ, 1870

Όμως, ούτε ο τεράστιος πλούτος, ούτε και η υψηλή κοινωνική τους θέση τους κατέστησαν επιλήσμονες “ούτε προς την ελεύθερον ούτε προς την δούλην αυτών πατρίδα, ούτε προς αυτόν τούτον τον τόπον, εν ώ εθησαύρισαν...”. Στην επιθυμία του Ευαγγέλη να παντρευτεί ο κατά δεκατέσσερα χρόνια νεότερος του Κωνσταντίνος, αυτός αρνήθηκε. Έτσι παρέμειναν άγαμοι και οι δύο αποφασίζοντας να διαθέσουν απερίσπαστοι τη ζωή τους για αγαθοεργίες υπέρ της στενής και της ευρύτερης πατρίδας τους, δηλαδή της Ηπείρου και της Ελλάδας.

Το 1863 ο Ευαγγέλης προσβλήθηκε από ψυχική νόσο και πέθανε δύο χρόνια αργότερα στο Μπροστένι σε ηλικία 65 χρόνων. Με τη διαθήκη του άφησε μοναδικό κληρονόμο τον εξάδελφο του Κωνσταντίνο, στον οποίο έδινε εντολή να διαθέσει ολόκληρη την περιουσία του για κοινωφελή έργα. Οι ευεργεσίες αμέτρητες.

Κατασκευή εκπαιδευτηρίων στη γενέτειρα του το Λάμποβο, καθώς και σε άλλα γειτονικά χωριά. Καταθέσεις στην Εθνική Τράπεζα για την εκπαίδευση ηπειρωτών νέων σε γεωργικές σχολές καθώς και τη μετεκπαίδευση τους σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Χρηματικά ποσά για εκδόσεις γεωργικών βιβλίων. Επιδοτήσεις για την κατασκευή των περίφημων πρότυπων παρθεναγωγείων Κωνσταντινούπολης και Αδριανούπολης, καθώς και άλλων πόλεων της Θράκης. Μεγάλες δωρεές στο Αμαλίειο Ορφανοτροφείο Αθηνών, την Εθνική Βιβλιοθήκη, την Ακαδημία Αθηνών, το Ωδείο, το Πολυτεχνείο, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Εθνικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ακόμη στη Φιλολογική Εφορεία Βουκουρεστίου για την διάσωση της βλάχικης γλώσσας, την Ακαδημία της Ρουμανίας κ.ά.

Το Ζάππειο Παρθεναγωγείο Αδριανούπολης, (σε καρτποστάλ τον 1900) σήμερα στεγάζει τουρκικά δικαστήρια.
Το Ζάππειο Παρθεναγωγείο Αδριανούπολης, (σε καρτποστάλ τον 1900) σήμερα στεγάζει τουρκικά δικαστήρια.
Η Ζάππειος Φοιτητική Εστία Ιωαννίνων κατασκευάστηκε το 2010, χρηματοδοτήθηκε από το Ζάππειο Κληροδότημα και έγινε με σχέδια των αρχιτεκτονικών γραφείων «Έργον Μελετητική - Ν. Γούλιας και Συνεργάτες».
Η Ζάππειος Φοιτητική Εστία Ιωαννίνων κατασκευάστηκε το 2010, χρηματοδοτήθηκε από το Ζάππειο Κληροδότημα και έγινε με σχέδια των αρχιτεκτονικών γραφείων «Έργον Μελετητική - Ν. Γούλιας και Συνεργάτες».
Το Ζάππειο Φιλιατών λειτουργεί σήμερα ως Δημοτικό Σχολείο σε κτίριο που έκτισε το Νηπιακό Επιμελητήριο Μελά.
Το Ζάππειο Φιλιατών λειτουργεί σήμερα ως Δημοτικό Σχολείο σε κτίριο που έκτισε το Νηπιακό Επιμελητήριο Μελά.

Ο Κωνσταντίνος Ζάππας, που γεννήθηκε και αυτός στο Λάμποβο το 1814 και πέθανε εκτός Ελλάδας, στη Μαντον της Γαλλίας το 1892 σε ηλικία 78 χρόνων, συνέχισε τις ευεργεσίες του Ευαγγέλη με τον ίδιο ζήλο: Στήριξε την παιδεία ιδρύοντας στο Λάμποβο αλληλοδιδακτικό σχολείο στον περίβολο του μοναστηριού του Αγίου Νικολάου, με βιβλιοθήκη, κατοικίες δασκάλων και κήπους, ενώ χρηματοδότησε και μέρος του έργου «Βίοι Παράλληλοι» του Ηπειρώτη λόγιου Αναστασίου Γούδα το 1870. Ακόμη έκτισε και ένα οθωμανικό τέμενος στο Χόρμοβο. Κυρίως όμως υλοποίησε το όραμα του Ευαγγέλη για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων στη χώρα που γεννήθηκαν. Η ανέγερση του Ζαππείου Μεγάρου στην Αθήνα ήταν η κορυφαία πράξη του εθνικού ευεργέτη, ενώ πρέπει να αναφερθούν η κατασκευή της τρίτοξης μαρμάρινης γέφυρας του Ιλυσσού και η έναρξη της αναμαρμάρωσης του Καλλιμάρμαρου Παναθηναϊκού Σταδίου.

Το ελληνικό κράτος προς τιμή των δύο εθνικών ευεργετών ύψωσε τους ανδριάντες τους μπροστά από το Ζάππειο Μέγαρο. Μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου Ζάππα η διαχείριση της τεράστιας ακίνητης περιουσίας του διεκδικηθηκε από το ελληνικό και το ρουμανικό δημόσιο, τη Ζάππειο Επιτροπή και τους ανεψιούς του.

Η αδυναμία συνεννόησης και εύρεσης κοινά αποδεκτής λύσης, κυρίως μεταξύ του ελληνικού και ρουμανικού δημοσίου, δημιούργησε μεγάλες οξύνσεις που οδήγησαν και σε τετραετή διακοπή των ελληνορουμανικών διπλωματικών σχέσεων. Η περιουσία τελικά, διαμοιράστηκε και στα τέσσερα μέρη, ενώ μεγάλο τμήμα της παρέμεινε στη Ρουμανία, όπου στη συνέχεια κρατικοποιήθηκε.

Ελαιογραφία του Ευαγγέλη Ζάππα από τον Σπύρο Βικάτο, π. 1905, Ζάππειο Μέγαρο, Αθήνα

ΕΥΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΠΠΑΣ
Μαρμάρινη προτομή του Ευαγγέλη Ζάππα από τον Ιωάννη Κόσσο, 1865, Ζάππειο Μέγαρο, ΑθήναΟ Ευαγγέλης Ζάππας υπήρξε ένας οραματιστής και με τη διαθήκη του ανέδειξε την πραγματική πλευρά της σκέψης του. Συντάσσοντάς τη τον Νοέμβριο του 1860, ένα μόλις χρόνο μετά τα πρώτα Ολύμπια, απέδειξε ότι όχι μόνον είχε αντιληφθεί την αναγκαιότητα των εμποροβιομηχανικών εκθέσεων, αλλά διατύπωσε και εμπεριστατωμένη άποψη για την προστασία και την αναβάθμιση τους. Άκληρος και μοναχικός, ιδιότροπος αλλά και νουνεχής, ο Ε. Ζάππας είχε πλήρη συναίσθηση του μεγέθους της πράξης του. Διορατικός και έμπειρος, οικονομικά ανεξάρτητος, οξύνους και φιλόπατρις, γνώριζε εκ των προτέρων, περισσότερο από όσους ενεπλάκησαν με τη χορηγία του, την εμβέλεια του θεσμού που καθιέρωνε. Γι’ αυτό στη διαθήκη του φρόντισε να τονίσει ότι όχι μόνον οι συγγενείς του, αλλά και «πας Έλλην, χωρίς εξαίρεσιν, έχει το δικαίωμα να επαγρυπνηση εις την εκτέλεσιν των διατάξεων της παρούσης διαθήκης μου...». Η βούληση του Ζάππα αποτυπώθηκε με σαφήνεια, ιδιαίτερα στην εντολή που άφηνε στον ξάδερφο του Κωνσταντίνο: «Να κτισθεί το κατάστημα των Ολυμπίων, μετά του Σταδίου αυτού, αξιοπρεπές και ευρύχωρον, κατά το σχέδιον όπου έχω στείλει εις τον κ. Ραγκαβη...»
Να πώς περιγράφει ο ευεργέτης τη δράση του στον απελευθερωτικό αγώνα. «Από το έτος 1821 ως και το 1830 εδούλευσα πιστότατα την πατρίδα μου στρατιωτικώς, πάντα υπό την οδηγία του μακαρίτου Μάρκου Μποτσαρη σε όλους τους πολέμους του Σουλίου. Μετέπειτα επέρασα εις τα Σάλωνα υπό τις οδηγίες του Πανουργιά. Εις όλους τους πολέμους της Ανατολικής Ελλάδος, Βασιλικών, Θερμοπυλών, Γραβιάς κ.ά. υπό την οδηγίαν του αθανάτου αρχηκαπετάνιου Κίτσου Τζαβέλλα, ως ο επικεφαλής όλων των Βλαχοχωρίων του Σαλώνου, με βαθμό Ταξιάρχου και ως επικεφαλής των στρατιωτών μου και των στρατιωτών του Πανουργιά [...] και διαλύσαν αυτού του πολέμου απέ- ρασα εις την Πελλοπονησον [...]. Η δε σεβαστή μου, γηραιά μητηρ, δια προσταγής του Κιουταχη Βεζύρη, στα 1825, αρπάχθη από την οικία μου και εφέρθη σιδηροδέσμιος εις Ιωάννινα, όπου ερρίφθη εις υπόγειον φυλακήν του εκεί νησίου δύο χρόνους, τα δε της οικίας μου σκεύη έγιναν λάφυρα του απεσταλμένου του Κιουταχη ονοματι Καλιμπέη Καστρινού, επι τη ελπίδι του να έβγω εγώ να προσκυνήσω οστις κατεφρονησα όλα και μητέρα και οικίαν και εφύλαξα ακλονητον τον ιερόν της επαναστάσεως όρκον μου, και τον οποίο θέλω τον φυλλάτη υπέρ της πατρίδος μέχρις εσχάτης μου πνοής».

 

Ελαιογραφία Κωνσταντίνον Ζάππα από τον Έκτορα Δούκα, π. 1910, Ζάππειο Μέγαρο, Αθήνα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΑΠΠΑΣ Λιθογραφία Κωνσταντίνον Ζάππα από τον X. Χορν, Αττικόν Ημερολόγιον, Αθήνα 1880
Ήταν μόλις 17 ετών όταν τον κάλεσε ο ξάδερφός του Ευαγγέλης στο Βουκουρέστι. Συνεργάστηκε άψογα μαζί του, τον οποίο άλλωστε θαύμαζε και υπάκουε. Ήταν ο επικαρπωτής και εκτελεστής της διαθήκης του και την κοινωφελή δράση του συνέχισε πιστά. Ανήγειρε σχολεία, εκκλησίες και ιδρύματα κοινής ωφέλειας στην ιδιαίτερη πατρίδα του αλλά και στην Ήπειρο γενικότερα. Ίδρυσε Υφαντική Σχολή στο χωριό του Λάμποβο και Γεωργική στη Θεσσαλία. Κληροδότησε τις απέραντες γαιοκτησίες του στη Ρουμανία και την εκεί τεράστια υπόλοιπη ακίνητη περιουσία στο Ελληνικό Δημόσιο. Το ίδιο ακριβώς έκανε και με το χωριό Μεγάλα Καλύβια Τρικάλων και τη γύρω περιοχή, που είχε αγοράσει μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και ήταν τσιφλίκι του. Με τη διαθήκη του το παραχώρησε στο Ελληνικό Δημόσιο προκειμένου να αποδοθεί στους φυσικούς ιδιοκτήτες του, που ήταν οι μέχρι τότε κολίγοι. Ο Κωνσταντίνος Ζάππας τιμήθηκε από τον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων και την ανέγερση του Ζαππείου Μεγάρου Αθηνών. Οι δύο Ζάππα έμειναν ανύπαντροι, ώστε - όπως είπαν - να μην στερήσουν από την πατρίδα ούτε έναν οβολό!

 

Ο Κωνσταντίνος Ζάππας στην ιδιόχειρη διαθήκη, που συνέταξε δυο μόλις μήνες πριν να πεθάνει στη Γαλλία, γράφει: «Είμαι εξ Ηπείρου, πολίτης Έλλην, δημότης Τρικάλων, χριστιανός ορθόδοξος και ευρίσκομαι σήμερον εις εβδομήντα ετών της ηλικίας μου, έμεινα προ πολλού άνευ γονέων, δεν υπανδρεύθην και δια τούτο δεν έχω ούτε ανιόντας συγγενείς, ούτε κατιοντας...».

Με τη διαθήκη του αυτή κληροδότησε ολόκληρη την μυθική περιουσία του στη «Ζάππειο Επιτροπή των Ολυμπίων», στην Αθήνα. Η περιουσία αυτή περιλάμβανε εκτεταμένα κτήματα στις περιοχές Τρικάλων, Φαρσάλων και Λάρισας, τις απέραντες αγροτικές ιδιοκτησίες της Ρουμανίας, το ξενοδοχείο «Αι Αθήναι» στο Βουκουρέστι, ατμοκίνητο εργοστάσιο αλευροβιομηχανίας στο Κολοράσι της Βλαχίας, δεύτερο εργοστάσιο οινοπνευματοποιίας στο Μπροστένι, μετοχές ρουμανικών επιχειρήσεων, 30 μετοχές της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος και 30 των Σιδηρόδρομων Πελοποννήσου, μύλους, δάση και οικοδομές στη Ρουμανία - τα οποία και απέφεραν πάνω από 15.000 φλουριά εισόδημα το χρόνο - και πολλά μετρητά.

 

Μαρμάρινος ανδριάντας του Εναγγέλη Ζάππα από τον Ιωάννη Κόσσο το 1864 στο Ζάππειο Μέγαρο στην Αθήνα Μαρμάρινος ανδριάντας του Κωνσταντίνου Ζάππα από τον Γεώργιο Βρούτο το 1888 στο Ζάππειο Μέγαρο στην Αθήνα
Μαρμάρινος ανδριάντας του Εναγγέλη Ζάππα από τον Ιωάννη Κόσσο το 1864 στο Ζάππειο Μέγαρο στην Αθήνα

Μαρμάρινος ανδριάντας του Κωνσταντίνου Ζάππα από τον Γεώργιο Βρούτο το 1888 στο Ζάππειο Μέγαρο στην Αθήνα
ΕΥΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΠΠΑΣ
Το έργο αυτό γέμισε με ένα αίσθημα υπερηφάνειας τους σύγχρονους Αθηναίους. Η ηγεμονική απεικόνιση του Ευαγγέλη Ζάππα δεν άφηνε ούτε μικρό περιθώριο για αμφιβολίες, η αμφισβητήσεις για το κύρος του. Στο δεξί του χέρι ο Ε. Ζάππας κρατάει στεφάνι, σύμβολο δόξας, και ακουμπά το αριστερό σε χαμηλή μαρμάρι¬νη στήλη. Φορά ρούχα της εποχής του, με μανδύα περασμένο από τον αριστερό του ώμο, και φέρει το Μεγαλόσταυρο του Σωτήρος.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΑΠΠΑΣ
Ο ανδριάντας του Κωνσταντίνου Ζάππα διακρίνεται για τα ακαδημαϊκά χαρακτηριστικά του, τόσο στη σύλληψη, όσο και τις λεπτομέρειες. Το έργο αυτό είναι προσανατολισμένο στο άγαλμα του Ιωάννη Κόσσου (δίπλα) που είχε προηγηθεί χρονικώς κατά 24 χρόνια. Εντύπωση προξενούν τα παραπληρωματικά θέματα, όπως τα παράσημα, το κλαδί της ελιάς που κρατάει και οι άλλες λεπτομέρειες, που πράγματι εντυπωσιάζουν το θεατή.

 

Αριστερά: το θρυλικό ξενοδοχείο «Athenee Palace» στις δόξες τον, το 1918, όταν το Βουκουρέστι θεωρείτο ως «Το Παρίσι της Ανατολής». Δεξιά: το ιστορικό «Athenee Palace» σήμερα ανήκει στην αμερικανική εταιρεία Hilton, η οποία άλλαξε εντελώς τη μορφή του.
Αριστερά: το θρυλικό ξενοδοχείο «Athenee Palace» στις δόξες τον, το 1918, όταν το Βουκουρέστι θεωρείτο ως «Το Παρίσι της Ανατολής». Δεξιά: το ιστορικό «Athenee Palace» σήμερα ανήκει στην αμερικανική εταιρεία Hilton, η οποία άλλαξε εντελώς τη μορφή του.
Αριστερά: Ο μοναστηριακός ναός της Θεοτόκου, στο Τρεμπούκι του Λαμπόβου, που ανέκτισε ο Ζάππας. Η εσωτερική κιονοστοιχία της ερειπωμένης σήμερα εκκλησίας. Δεξιά: Η μεγαλόπρεπη εκκλησία της Αγίας Τριάδας του Σταυροδρομίου, είναι ένας πετυχημένος συνδυασμός δυτικότροπων και βυζαντινών μορφολογικών στοιχείων.
Αριστερά: Ο μοναστηριακός ναός της Θεοτόκου, στο Τρεμπούκι του Λαμπόβου, που ανέκτισε ο Ζάππας. Η εσωτερική κιονοστοιχία της ερειπωμένης σήμερα εκκλησίας. Δεξιά: Η μεγαλόπρεπη εκκλησία της Αγίας Τριάδας του Σταυροδρομίου, είναι ένας πετυχημένος συνδυασμός δυτικότροπων και βυζαντινών μορφολογικών στοιχείων.
>Οι υπογραφές του Ευαγγέλη και Κωνσταντίνου Ζάππα >Οι υπογραφές του Ευαγγέλη και Κωνσταντίνου Ζάππα
Οι υπογραφές του Ευαγγέλη και Κωνσταντίνου Ζάππα

 

Το νεοκλασικό μέγαρο της Ακαδημίας Επιστημών της Ρουμανίας.
Το νεοκλασικό μέγαρο της Ακαδημίας Επιστημών της Ρουμανίας


ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΡΟΥΜΑΝΙΑΣ, Βουκουρέστι

Το έμβλημα της Ακαδημίας είναι η θεά Αθηνά.Η μεγαλύτερη ευεργεσία του Ευαγγέλη Ζάππα προς τη δεύτερη πατρίδα του ήταν η ηγεμονική δωρεά του, στα 1847, για την οικοδόμηση του μεγάρου της Ακαδημίας, της οποίας και ήταν επίτιμο μέλος του διοικητικού συμβουλίου. Φορέας της ίδρυσης του ανώτατου πνευματικού ιδρύματος της Ρουμανίας ήταν και ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος, τον οποίο ο Ευαγγέλης συνεχώς χρηματοδοτούσε.

Η παρουσία των Ελλήνων στη Ρουμανία είναι πολύ παλιά. Ήδη από το 17ο αιώνα οι ηγεμόνες των παραδουνάβιων περιοχών ήταν Έλληνες - Φαναριώτες της Κωνσταντινούπολης - που τους διόριζε η Ύψηλη Πύλη, που είχε την επικυριαρχία των χωρών αυτών.

Ο Κωνσταντίνος Μαυροκορδάτος, ο Γρηγόριος Γκίκας, ο Μιχαήλ Σούτζος, ο Αλέξανδρος Ύψηλάντης, ο Σκαρλάτος Καλλιμάχης και άλλοι, ήταν κατεξοχήν μεταρρυθμιστές σε όλους τους τομείς, στην διοίκηση, στη φορολόγηση, στη νομοθεσία, στον πολιτισμό, στην εκκλησία, στην κοινωνία. Έχτισαν νοσοκομεία, ορφανοτροφεία και βιομηχανίες, και ανέπτυξαν το εκπαιδευτικό σύστημα στα ελληνικά και ρουμανικά.

Ο ελληνικός πληθυσμός της Ρουμανίας στα μέσα του 19ου αιώνα είχε φτάσει τα 35.000 - 40.000 άτομα, ενώ κατά το τέλος του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, όταν ο Ελληνισμός της Ρουμανίας έφτασε στη μεγαλύτερη ακμή του, ξεπερνούσε τα 60.000 άτομα. Οι Έλληνες στη Ρουμανία πριν το 1940 αριθμού σαν περίπου 100.000 και ήταν γιατροί, μηχανικοί, δικηγόροι, εκδότες τοπικών εφημερίδων, έμποροι, ναυτικοί, εφοπλιστές που κυριαρχούσαν στο Δούναβη, βιομήχανοι, τραπεζίτες, συνθέτες, πρωταγωνιστές θεάτρου και κινηματογράφου, ανώτατοι λειτουργοί, καθηγητές Πανεπιστημίου και ακαδημαϊκοί, δήμαρχοι, βουλευτές, υπουργοί. Ο αφανισμός ήρθε στα 1947 με την επικράτηση του νέου καθεστώτος, όταν ακολούθησε ταχύτατη και μαζική έξοδος των ομογενών προς την Ελλάδα, γιατί οι περιουσίες τους δημεύτηκαν με διάφορους τρόπους και οι περίφημες Ελληνικές Κοινότητες διαλύθηκαν. Σήμερα ζουν στη Ρουμανία περίπου 25.000 Έλληνες που συνεχίζουν να αποτελούν μία δυναμική ομάδα, αντάξια της ιστορικής διαδρομής του Ελληνισμού στον παραδουνάβιο χώρο και έχουν μια έντονη παρουσία στη χώρα.

Αριστερά το Ζάππειο σε φωτογραφία της δεκαετίας τον 1910. Δεξιά η επιβλητική όψη του Ζαππείου Παρθεναγωγείου Κωνσταντινούπολης, το οποίο λειτουργεί σήμερα με 6 τάξεις Γυμνασίου - Λυκείου, Δημοτικό και Νηπιαγωγείο
Αριστερά το Ζάππειο σε φωτογραφία της δεκαετίας τον 1910. Δεξιά η επιβλητική όψη του Ζαππείου Παρθεναγωγείου Κωνσταντινούπολης, το οποίο λειτουργεί σήμερα με 6 τάξεις Γυμνασίου - Λυκείου, Δημοτικό και Νηπιαγωγείο

 

ΖΑΠΠΕΙΟ ΠΑΡΘΕΝΑΓΩΓΕΙΟ, Κωνσταντινούπολη
Το μεγαλύτερο Παρθεναγωγείο της Πόλης ιδρύεται το 1875 από τον Κωνσταντίνο Ζάππα, ο οποίος ήθελε να δημιουργήσει ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα ανάλογο με το Αρσάκειο των Αθηνών. Με δαπάνη του ιδίου κτίζεται κατά το έτος 1881 το νέο κτίριο του Ζαππείου Παρθεναγωγείου, σε σχέδια του Έλληνα πολιτικού μηχανικού Φίλιππου Οικονόμου. Το πενταόροφο κτίριο που βρίσκεται στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης, το Ταξίμ, κόστισε 10.000 χρυσές λίρες (ποσό υπέρογκο) και εγκαινιάστηκε από τον Πατριάρχη Ιωακείμ Γ'.

Αριστερά: Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΖΑΠΠΑ, Μπροστενι. Μπροστά στο Ιερό της εκκλησίας βρίσκονται οι τάφοι των Ζάππα. Δεξιά: ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ «ΕΎΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΠΠΑΣ», Μπροστενι. Το εξωτερικό τον σχολείου.
Αριστερά: Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΖΑΠΠΑ, Μπροστενι. Μπροστά στο Ιερό της εκκλησίας βρίσκονται οι τάφοι των Ζάππα. Δεξιά: ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ «ΕΥΑΓΓΕΛΗΣ ΖΑΠΠΑΣ», Μπροστενι. Το εξωτερικό του σχολείου.
Το μέγαρο των Ζάππα στο Μπροστενι, που κτίστηκε το 1857 και δεν υπάρχει σήμερα, ήταν ένα γιγαντιαίο οικοδόμημα, καθαρά ευρωπαϊκού ρυθμού. Διακρίνονται οι φουστανελοφόροι φρουροί του μεγάρου, ο Ευαγγέλης και ο Κωνσταντίνος στον εξώστη του μεγάρου τους και η μεγαλοπρεπής άμαξα των Ζάππα έτοιμη για αναχώρηση
Το μέγαρο των Ζάππα στο Μπροστενι, που κτίστηκε το 1857 και δεν υπάρχει σήμερα, ήταν ένα γιγαντιαίο οικοδόμημα, καθαρά ευρωπαϊκού ρυθμού. Διακρίνονται οι φουστανελοφόροι φρουροί του μεγάρου, ο Ευαγγέλης και ο Κωνσταντίνος στον εξώστη του μεγάρου τους και η μεγαλοπρεπής άμαξα των Ζάππα έτοιμη για αναχώρηση

Τα πρώτα χρόνια το Ζάππειο Παρθεναγωγείο λειτούργησε σαν εσωτερικό αλλά και εξωτερικό σχολείο, με σπουδάστριες από τη Ρωσία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τον Πόντο, τη Μακεδονία, την Ήπειρο και τη Θράκη, περιλαμβάνοντας παράλληλα και νηπιαγωγείο.

Στο πεντατάξιο γυμνάσιο, πλην της γαλλικής σαν υποχρεωτικής ξένης γλώσσας, διδάσκονταν προαιρετικά τα αγγλικά και τα γερμανικά. Να σημειωθεί ότι τα χρόνια εκείνα η σχολή διέθετε επτά πιάνα «...φημισμένοι δε χοροδιδάσκαλοι, στα μαθήματα χορού και με την παρουσία φρουρού διδασκαλίσσης, εδίδασκον βαλς, πόλκα, μαζούρκα, μενουέτο, καντρίλιες και λανσέδες».

Το κτίριο σήμερα διαθέτει γυμναστήριο, αίθουσα σκακιού, εργαστήρια, θεατρική αίθουσα, αίθουσα τελετών, αίθουσα ηλεκρονικών υπολογιστών, κ.τ.λ. Το ιστορικό εκπαιδευτήριο λειτουργεί και σήμερα ως Λύκειο.

Απόφοιτες του Ζαππείου Παρθεναγωγείου του έτους 1911-12 φωτογραφίζονται με την καθηγητρια του πιάνου κατά την αποφοίτηση τους.
Απόφοιτες του Ζαππείου Παρθεναγωγείου του έτους 1911-12 φωτογραφίζονται με την καθηγητρια του πιάνου κατά την αποφοίτηση τους.

Όλες οι διευθύντριες του Παρθεναγωγείου ήταν Ελληνίδες. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή έπαψαν να γίνονται δεκτές μαθήτριες εκτός Κωνσταντινούπολης και έτσι το σχολείο από τότε άρχισε να έχει το μονοδιάστατο χαρακτήρα ενός τυπικά μειονοτικού σχολείου. Όμως προστίθεται θέατρο, αίθουσα τελετών και εργαστήρια. Κάθε χρόνο το σχολείο είχε περισσότερες από 200 μαθήτριες ειδικά μέχρι το 1980, οπότε άρχισε η φθίνουσα πορεία του. Το σχολείο δημιούργησε με τις μαθήτριές του, τις περιώνυμες «Ζαππίδες», σχέσεις πραγματικού πάθους και αγάπης. Το Ζάππειο λειτουργεί σήμερα με Ελληνίδα διευθύντρια και Τούρκο υποδιευθυντή, ο οποίος και έχει πάντοτε τον κύριο λόγο για τα διοικητικά, καθώς και για τα πολιτιστικά και κοινωνικά δρώμενα του σχολείου. Είναι πλέον μικτό, με 100 περίπου μαθητές και μαθήτριες, μιας και δεν υπάρχουν περιθώρια για εγγραφές μόνο θηλέων.

 

Στην Κωνσταντινούπολη σήμερα φοιτούν περίπου 240 Ελληνόπουλα (μαθητές και μαθήτριες) και λειτουργούν τρία λύκεια (Η Μεγάλη του Γένους Σχολή, Ζωγράφειο και Ζάππειο), επτά δημοτικά (Πριγκηπου, Χαλκηδόνας, Ζαππείου, Μεγάλου Ρεύματος, Αγίου Στεφάνου, Βλάγκας και Μαρασλη) και δύο νηπιαγωγεία (Ζαππείου και Γαλατά). Μετά το έτος 1922 το Ζάππειο Παρθεναγωγείο δεν έχει πλέον οικοτροφείο, ενώ αφαιρέθηκαν οι προτομές, τα αγάλματα και οι ελληνικές εικόνες που κοσμούσαν τις αίθουσες του ιστορικού ιδρύματος.

Πανοραμική άποψη της κυρίας όψης τον Ζαππείου Μεγάρου
Πανοραμική άποψη της κυρίας όψης του Ζαππείου Μεγάρου
Η μεγαλόπρεπη αίθουσα τελετών του Ζαππείου, όπως είναι σήμερα.
Η μεγαλόπρεπη αίθουσα τελετών του Ζαππείου, όπως είναι σήμερα.

Η οροφή της αίθουσας τελετών του Ζαππείου διαθέτει πλούσιο φωτογραφικό διάκοσμο Το εσωτερικό του Ζαππείου ΜεγάρουΖΑΠΠΕΙΟ ΜΕΓΑΡΟ, Αθήνα

Το 1856, με επιστολή του προς το βασιλιά Όθωνα, ο Ευαγγέλης Ζάππας προτείνει την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, με δική του χρηματοδότηση. Η πρόταση του υλοποιήθηκε τρία χρόνια αργότερα, το έτος 1859, με την οργάνωση των «Α' Ολυμπίων’’, που όμως δεν περιλάμβαναν αθλητικούς αγώνες, αλλά καλλιτεχνικές και βιομηχανικές εκθέσεις. Επαναλήφθηκαν τρεις φορές, μέχρι το 1888. Ο Κωνσταντίνος Ζάππας υλοποίησε έτσι το όραμα του εξαδέλφου του και ανήγειρε συγχρόνως το «Μέγαρο των Ολυμπίων», όπως ακριβώς εκείνος το είχε ονειρευτεί και σχεδιάσει.

Το Ζάππειο οικοδομήθηκε μεταξύ 1874 και 1888. Τα αρχικά του σχέδια εκπονήθηκαν από το γάλλο αρχιτέκτονα Φρανσουά Μπουλανξέ, αλλά αναμορφώθηκαν επανειλημμένως, από το δανό αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν και τον έλληνα αρχιτέκτονα Αναστάσιο Θεοφιλά. Πρόκειται για ένα επιβλητικό ημικυκλικό νεοκλασικό κτίριο, με πρόπυλο κορινθιακού ρυθμού, το οποίο από την αρ χη προοριζόταν ως χώρος εκθέσεων των Ολυμπιακών Αγώνων. Το Ζάππειο είναι το πρώτο κτίριο που αναγέρθηκε παγκοσμίως για την εξυπηρέτηση αποκλειστικά των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο Κ. Ζάππας διέθεσε και 400 μετοχές της ακτοπλοϊκής εταιρείας του για να χρηματοδοτούνται οι Ολυμπιάδες του.

Οι περιπέτειες του κτιρίου ήταν μεγάλες, αλλά και οι λειτουργίες που στέγασε περισσότερες. Σπάνια εκτέλεσε τον προορισμό του, ενώ παρέμεινε κλειστό και εγκαταλειμμένο επί χρόνια. Στους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες, του 1896, φιλοξενούνται στην κυκλική αίθουσά του τα αγωνίσματα της ξιφασκίας, ενώ στους Β' Διεθνείς Ολυμπιακούς Αγώνες (1906) η έλλειψη υποδομών και εγκαταστάσεων οδήγησε στη χρήση του ως Ολυμπιακό Χωριό. Εξάλλου από το 1936, και για 40 χρόνια, φιλοξένησε τον πρώτο κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό της χώρας, το ιστορικό ΕΙΡ.

Το έτος 1940 χρησιμοποιείται σαν νοσοκομείο, ενώ τον επόμενο χρόνο επιτάσσεται από το γερμανικό στρατό κατοχής. Στην συνέχεια μετατρέπεται σε αποθήκη και κατόπιν σε στρατώνα, ενώ πλήττεται και από βομβαρδισμούς στα Δεκεμβριανά. Μεταπολεμικά συζητείται η κατεδάφιση του. Το 1960 έγινε γενική επισκευή. Η τελευταία ανακαίνιση ήταν εν’ όψει των Ολυμπιακών του 2004. Το Ζάππειο Μέγαρο παρακολούθησε την ιστορία της πόλης των Αθηνών τα τελευταία 120 περίπου χρόνια. Ακόμη και αν οι χρήσεις του ήταν ποικίλες, τελικά αναδείχτηκε σε σημείο αναφοράς για την Αθήνα, δικαιώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την αρχική βούληση του δωρητή, έστω και κάπως παραλλαγμένη.

Χαρακτικό αγγλικής εφημερίδας του 1888, με τα εγκαίνια του Ζαππείου και τον γυμνόΥμηττό στο βάθος.
Χαρακτικό αγγλικής εφημερίδας του 1888, με τα εγκαίνια του Ζαππείου και τον γυμνό Υμηττό στο βάθος.
Καρτποστάλ του Ζαππείου, την περίοδο 1900 - 1908
Καρτποστάλ του Ζαππείου, την περίοδο 1900 - 1908 Καρτποστάλ του Ζαππείου, την περίοδο 1900 - 1908
Καρτποστάλ του Ζαππείου, την περίοδο 1900 - 1908

Αργυρό μετάλλιο της Ζάππειας Ολυμπιάδας του 1870, με αθλοθέτη τον Ευαγγέλη Ζάππα.ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΖΑΠΠΕΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΔΑΣ του 1870

Αθλοθέτης της Ολυμπιάδας του 1870 ήταν ο Ευαγγέλης Ζάππας, αν και δεν βρισκόταν πλέον στη ζωή. Οι Ζάππειες Ολυμπιάδες εισήγαγαν το μαζικό αθλητικό θέαμα ως παράμετρο της αστικής ζωής. Σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής τους αγώνες παρακολούθησαν 30.000 άτομα! Συνδέθηκαν κατευθείαν με τους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες, τόσο με την ονομασία τους (Ολύμπια), όσο και με τα αθλήματα τα οποία περιλάμβαναν. Είναι η σημαντικότερη πράξη αναβίωσης πριν το 1896, όταν ο βαρώνος Πιέρ Ντε Κουμπερτέν και ο Δημητριος Βικέλας (ηπειρωτικής καταγωγής από τη μητέρα του) τους καθιέρωσαν ως διεθνείς.

Εισιτήριο για τους γυμνικούς αθλητικούς αγώνες της Ζάππειας Ολυμπιάδας του 1870

Ο Ευαγγέλης Ζάππας πέθανε στο Μπροστένι της Ρουμανίας. Με την τελευταία παράγραφο της διαθήκης του όριζε ότι «...η ταφή μου να γίνει εις την εκκλησία του Ευαγγελισμού που εγώ έκτισα, στο Μπροστένι, μπροστά από το άγιον βήμα από έξω και μετά τέσσερα χρόνια να γίνει εκταφή και η μεν κεφαλή μου να ταφεί στην αυλήν η μπροστά από το μέγαρο των Ολυμπίων στην Αθήνα, τα δε οστά μου στην αυλή του σχολείου που ίδρυσα στο Λάμποβο». Και καταλήγει ο ευεργέτης: «...μετά και την διάλυσιν του σώματος μου τα οστά μου να μεταφερθούν και τεθούν στο οικογενειακόν ημών κοιμητηριον εις το χωρίον της γεννησεώς μου, πλησίον και κολλητά με τους ποθητούς μου αδελφόν και αδελφήν, επειδή ως ερημίτης εις τα ξένα δεν ημπορεσα ζων να είμαι μαζί τους, όπως επιθυμούσα...». Πράγματι το σώμα του μεταφέρθηκε στο Λάμποβο, ενώ το κρανίο του «εγκλεισμένον εντός αργυράς θηκης εν σχηματι ναΐσκου...», εντοιχίστηκε κατά το έτος 1888 σε κρύπτη στον τοίχο του εσωτερικού περιστυλίου του Ζαππείου Μεγάρου, την ημέρα των εγκαινίων του.

 

Απόσπασμα από το λεύκωμα με τίτλο «ΗΠΕΙΡΩΤΕΣ ΕΘΝΙΚΟΙ ΕΥΕΡΓΕΤΕΣ - ένα μοναδικό παγκόσμιο φαινόμενο»
του απόφοιτου της Ζωσιμαίας Σχολής Αρχιτέκτονα Αναστάσιου Παπασταύρου πρώην Δημάρχου της πόλεως των Ιωαννίνων.
Δημοσιεύθηκε στο τριμηνιαίο περιοδικό του Συλλόγου Αποφοίτων της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων
«Ζωσιμάδες» τεύχος 39

 

Αρχεία εθνικών ευεργετών, Κ. Π. Ζαβιτζιάνος, Αθήνα 1929-1930
Διαθήκη Ευαγγέλη και Κωνσταντίνου Ζάππα

Αναζήτηση